Kiliseye dönüştürülen camiler
Yalnızca İslam aleminde değil, tarih boyunca farklı dinlere mensup devletler de bir bölgeyi ele geçirdiklerinde ilk olarak büyük mabetleri dönüştürmekle işe başladı. Üstelik, mimari dönüşümü Osmanlı'daki gibi "zarar vermekten korkan" bir hassasiyetle değil tanınmayacak hale getirerek yaptılar. Peki, Endülüs'ten günümüze kiliseye dönüştürülen camiler hangileriydi?
Önceki Resimler için Tıklayınız
İber Yarımadası'nda birçok bölge 712 yılından 1492 yılına kadar Endülüs-İslam hükümranlıkları tarafından idare edildi. Bu bölgeler içinde özellikle Sevilla, dünya kent tarihi açısından önemli bir yere sahipti. Kentlerin isimleri de dönüşümlere tabi tutuldu. Roma döneminde Hispalis, İslam döneminde İşbiliye, Hıristiyan döneminde Sevilla olarak adlandırıldı.
Sevilla, Roma döneminden itibaren dini, ekonomik, politik, coğrafi ve kent tarihi açısından oldukça kıymetli bir bölgeydi. 712 yılında Halep'e bağlı Emevi Halifeliği tarafından ele geçirilen kent, daha sonra Kurtuba Emevileri, taife krallıkları, Abbâdîler, Murabıtlar ve Muvahhidler tarafından idare edilerek yaklaşık 500 yıllık İslam hakimiyetinde kaldı.
İslami dönemde İşbiliye olarak adlandırılan kent, zengin bir kültürel miras bıraktı. 1248'de III. Fernando İşbiliye'yi ele geçirdiğinde, kentteki sayıca fazla olan camileri kiliseye çevirdi. Kent ele geçirildiğinde Müslümanlara ne yazık ki Yahudilere davranıldığı gibi müsamahalı davranılmamıştı. Hatta öyle ki kentte kalan Müslümanlar için ibadetlerini yerine getirebilecek bir yer de verilmedi.
Kurtuba ve diğer Endülüs kentlerine göre İşbiliye en fazla camiye sahip olan yerdi. İslam hükümranlığı olan Muvahhidler döneminde toplam 28 cami tespit edildiği kaynaklara geçti. Bazı kaynaklara göre ise 72 cami vardı. Bu camilerin yönleri değiştirilmiş, İslam inancına ait nesneler kaldırılmıştı.
Kiliseye çevrilen camilerden biri İşbiliye Ulu Camii'ydi. 13. yüzyılın ikinci yarısında, dönemin en büyük ulu camileri arasında sayılan Muvahhidler dönemi İşbiliye Ulu Camii'ne Kraliyet Şapel'i eklendi. Daha önce İşbiliye Ulu Camii'ne ait olan Giralda minaresi, Hıristiyan krallar için zaferin sembolü oldu.
Hıristiyanlar Sevilla'ya girdiğinde, buradaki Müslümanların X. Alfonso'nun camiyi ve minarenin yıkılmasına gözyaşı döktükleri için yalvardıkları, ancak Alfonso'nun onların bu isteklerini reddettiği ve camiden tek bir tuğla alınırsa Müslümanları ölümle tehdit ettiği de belirtilmektedir.
15. yüzyılda İşbiliye Ulu Camii yerine günümüzdeki Sevilla Katedrali'nin yapılmasına başlandı. İşbiliye Ulu Camii büyüklüğünde yapılan ve 16. yüzyılda tamamlanan bu katedral, Hıristiyan dünyasında üçüncü ve Gotik Kilise olarak en büyük Avrupa katedrali sayılmaktadır. Cuma Camisi olarak bilinen İbn Adabbas Camii yerine de Salvador Kilisesi inşa edildi.
Dr. Fatma Yıldız'ın, Kilise ve Sinagoga Dönüştürülen Endülüs-İslam Dönemi Camilerinin Geç Ortaçağ Hıristiyan Kent Yapılaşmasına Etkileri isimli çalışmasında naklettiğine göre camiden kiliseye çevrilen eserler şunlardır:
"Santa María Katedrali ve Manastırı, Sevilla Katedrali, Santa Marina, Omnium Sanctorum Kilisesi San Marcos , San Román, San Pedro, San Juan de Palma, San Julián, Santa Catalina, Salvador Kilisesi, San Andrés, San Bartolomé, San Estaban, San Gil, San Ildefonso, San Isidoro, San Lorenzo, San Vicente, San Martín, San Miguel, San Nicolás, Santa Lucía, Santa María Magdalena, ve Santiago kiliseleridir."
Yıldız, Endülüs-İslam döneminde İşbiliye'de 70'den fazla cami olduğunu, bu camilerin birçoğunun 1248'de Hıristiyanların kenti ele geçirmelerinden sonra kiliselere çevrildiği araştırmalar sonucu ortaya çıkarıldığını ifade eder.
Bir zamanlar Osmanlı'nın hakim olduğu topraklardaki camiler de aynı kaderden payını aldı. Kiliseye çevrilen Türk mimari eserlerinin izine düşen Mimar Mehmet Emin Yılmaz, 18 ülkede cami, mescit, tekke, türbe gibi 329 Türk mimari eserinin kiliseye dönüştürüldüğünü tespit etti.
Eserleri kendi yerinde incelemek isteyen Yılmaz, öncelikle Osmanlı'nın uzun yıllar hüküm sürdüğü Balkanlardan başladı.. Anadolu Ajansına verdiği röportajda Macaristan, Bulgaristan ve Yunanistan'a yoğunlaştığını ifade eden Yılmaz, daha sonra Cezayir, Ukrayna, Kırım, Gürcistan, Ermenistan, Bosna Hersek, Güney Kıbrıs, Hırvatistan, Kırım, Kosova, Makedonya, Moldova, Romanya, Sırbistan ve Türkiye ile birlikte toplamda 18 ülkede cami, mescit, tekke, türbe gibi Türk eseri olup da çeşitli tarihlerde kiliseye dönüştürülen toplam 329 mimari yapı tespit ettiğini bildirdi.
