Medeniyet membaı şehir: Herat
Orta Asya'nın kuzeybatısındaki Herat, dünyadaki en eski şehirlerinden birisi. Uzun yıllardan beri Afganistan'ın başkenti olan kent, stratejik, ticari ve kültürel anlamda büyük önem taşır. Her ne kadar çatışmaların yol açtığı sıkıntılarla karşı karşıya kalmış olsa da bu kadim belde, üzerinde tarihin izlerini büyük ölçüde koruduğu ve önemli İslami anıtların yaşadığı benzersiz bir yer. Peki, medeniyetinin beşiği Herat nasıl kuruldu?
🔹 Herat şehri milattan 500 yıl kadar önce verimli Asya topraklarında, antik bir Pers şehri olarak kurulur. Daha sonra Büyük İskender'in fethettiği düşünülen yer, Müslümanlar tarafından geliştirilir ve etrafında dış saldırılardan muhafaza edecek bir kale inşa edilir.
🔹 Başta işlemeli tunç olmak üzere metal işçiliği ile ünlenen Herat bir dönem, hem Moğolların hem de Cengiz Han'ın yıkımına uğrar. Ancak Timur'un oğlu Şah Ruh, Herat şehrini büyük bir gayretle yeniden imar eder.
🔹 Tarihi, çağlar ötesine uzanan Herat kentinde önemli anıtlar ile inşa edilirken, şehirdeki sakinlerin belirli iklim ve sosyal ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde sivil mimari öğeler ile de donatılır.
🔹 Karmaşık bir sokak ağı ve dolambaçlı bir şehir planı içeren Herat kenti, açık avluların ve küçük bahçelerin etrafına inşa edilen nice evlere, birçok cami, sinagog, okul ve hamam yapısına sahiptir.
🔹 Hz. Osman'ın (RA) Horasan'ı fethetmesiyle beraber Herat bir İslam şehri olur. Müslümanların hakimiyeti ile beraber halk İslam'a akın akın girmeye başlar.
🔹 Müslümanların Herat'a hakim olmasının ardından Emeviler döneminde şehir, içerisinde iç çatışmaların ortaya çıkması üzerine 661 yılında tekrar fethedilir.
Bilgi notu:
Osmanlı'daki iskan politikasına benza bir şekilde Emeviler de bölgeye bazı Arap ailelerini yerleştirerek buradaki refah, kaynaşma ve huzuru hedeflerler.
🔹 Selçuklular ticaretin beşiği, kültürün ve tarhin başkenti bu şehri hakimiyetine almak için birçok girişimde bulunur. Neredeyse her yıl seferler düzenleyen Selçuklu Devleti, ancak Sultan Alparslan döneminde Herat'ı almayı başarır.
🔹 Selçukluların bu güzide şehri ele geçirmesinin ardından, gerek Selçuklu ordu birlikleri gerekse de Herat halkı bu fethi, büyük sevgi ve coşkuyla karşılar.
🔹 Ticaret yollarının kesişiminde, kilit bir noktada kendisine yer bulan Herat, bir zamanlar birçok önemli kervan yolu için oldukça cazip bir bölgede, Orta Asya'nın tahıl ambarı olarak ünlendi.
🔹 13. yüzyıldan bu yana ticaretin kalbinin attığı bir merkez olarak Herat, Batı Asya'dan Çin'e kadar olan İpek yolunun ve alışverişin can damarı olan ticaret akslarının buluşma noktası olur. Bu sayede kadim şehir, Asya ürün çeşitleri için gelişen bir pazar haline gelir.
