Memluk sanatının simgelerinden Sultan Hasan Külliyesi
İslam ve Memluk sanatının özgün yapılarından olan Sultan Hasan Külliyesi, devasa boyutu ve kaleye benzer görkemli mimarisi ile dikkat çeker. Yapının renkli taşlarla süslü mihrabı ve minberi Memluk sanatının en güzel örneklerindendir. Bu külliyenin portalının iki yanındaki minareler, Anadolu Selçukluları zamanında inşa edilen Erzurum ve Sivas'ta bulunan çifte minareli medreselere benzerliği ile dikkat çeker.
◼ Müslüman bir Türk devleti olan Memlûklar, Eyyûbî Devleti'nin yıkılışının ardından Osmanlı'nın Mısır'ı fethetmesi arasında geçen üç yüzyıllık sürede Mısır ve Suriye'de varlığını sürdürmüştir.
◼ Memlûklar, mimari yapılarında Anadolu Türk mimarisi, Büyük Selçuklu, Zengi mimarisi ve Türkistan'da sıkça rastlanan yüksek kasnaklı kubbe mimarisinden esinlenmişlerdir. Temelde Türk mimarisinin geleneklerine bağlı kalarak özgün bir üslup geliştirmişlerdir. Memluklar'ın özgün üsluptaki yapılarından biri de Sultan Hasan Külliyesi'dir.
*Zengiler kimdir?
12. - 13. yüzyıllarda Mezopotamya ve Suriye'de varlığını sürdürmüş Türk devletidir. İlk hükümdarı İmadeddin Zengi'dir.
◼ Sultan Hasan Külliyesi; cami, medrese ve türbeden oluşur. Kahire Mehmed Ali Meydanı'nda yer alan yapının inşası 1356 yılında başlayıp 1363 yılında tamamlanmıştır.
◼ Yapının büyük kısmı Sultan Hasan hayattayken tamamlandığı için vakfiyesi 1359 yılına aittir. 1361 yılında sultanın vefat edişiyle yarım kalan çalışmalar Sadeddin Beşir el-Camedar tarafından 1363 yılında tamamlanmıştır.
*Sultan Hasan kimdir?
Nâsır Muhammed b. Kalavun'un oğlu olan Sultan Hasan, babasının devrinde elde edilen istikrarı tekrar tesis etmiş, devleti birçok alanda ileriye götürmüştür. Bundan dolayı dönemin tarihçileri tarafından pekçok yönden babası Nâsır Muhammed'e benzetilmiştir. 1347 ve 1361 yılları arasında iki kez tahta çıkan Sultan Hasan, aldığı ekonomik kararlar ve mimari-kültür faaliyetleriyle öne çıkan bir hükümdardır.
◼ Anıtsal ölçülerde inşa edilmiş olan yapı, kaleye benzer şekilde planlanmıştır. Yapının planlanışında dört mezhebin öğretilerine dair eğitim verme arzusu etkili olmuştur.
◼ Yapı, dört minareli olarak tasarlanmış fakat külliyenin kapısındaki minarelerden birinin inşa çalışmalarının tamamlanmasına yakın bir zamanda yıkılması sebebiyle ana projeden vazgeçilmiştir. Minarenin yıkılışı, medresede eğitim alan 300 yetim öğrencinin ölümüne neden olmuştur.
◼ Kahire halkını büyük bir hüzne boğan bu üzücü olaydan 33 gün sonra Sultan Hasan öldürülmüştür. Yapının minarelerinden biri de 1660 yılında yıkılmıştır ve yerine İbrahim Paşa 1661 yılında yeni bir minare inşa ettirmiştir.
MERKEZİ MEKAN ANLAYIŞIYLA İNŞA EDİLEN İLK CAMİ: TALHATAN BABA CAMİİ
◼ Yaşanan ayaklanma ve çatışmalar neticesinde büyük oranda zarar gören binanın türbe kısmının ahşap kubbesi 1661 yılında yıkılmıştır. Günümüzde kubbe Osmanlı zamanında yapılan onarım çalışmalarının eseridir.
◼ Yaşanan hasarın ardından uzun yıllar ibadete kapalı olan yapı, önemli bir onarımdan sonra 18. yüzyılda tekrar hizmete açılmıştır. Medrese olmanın yanı sıra Cuma namazları için bir cami hizmeti de verecek şekilde düzenlenmiştir.
◼ Eyvanların aralarındaki köşelerde bulunan medreselerin her biri kendi içlerinde merkezi bir avlu etrafında düzenlenmiştir. Medreseler, kıble yönünde birer eyvana sahiptir. Avlu etrafında bulunan dört katlı mekânlar da medreselerde eğitim gören talebeler ve diğer görevliler için ayrılmıştır.
◼ Medreselerin en genişi, ibadet alanı olarak faaliyet gösteren büyük kıble eyvanının sağında yer alır ve Hanefî mezhebine ayrılmıştır. Eyvanın solunda ikinci büyük medrese Şafiî mezhebine, avlunun diğer köşelerinde yer alan daha küçük medreseler Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine tahsis edilmiştir.
*Eyvan nedir?
Eyvan üstü tonozla örtülü, bir tarafı açık ve üç tarafı kapalı mimari bir ögedir. Osmanlı, Selçuklu ve İran mimarisinde sıklıkla kullanılır.
