Arama
Sadece Allah'la yaşayan kalbi ifade eden kavram: Tevekkül
Hiçbir şeye bağlanmadan, sadece Allah'la yaşayan kalbi ifade eden tevekkülün özünü; müminin kendisini her durumda Allah'ın irade ve takdirine teslim ederek, O'ndan gelene rıza göstermesi oluşturur. Sözlükte Allah'a güvenmek anlamındaki vekl kökünden türeyen tevekkül, birinin işini üstüne alma, birine güvence verme; birine işini havale etme, ona güvenme manasına gelir. Birine güvenen kimseye mütevekkil, güvenilene vekîl denir.
Tevekkül, her şeyden önce kulun Allah'a olan derin inanç ve güveninin bir ifadesidir. Kaynaklarda çoğunlukla vekil kelimesi kefille eş anlamlı gösterilmişse de Râgıb el-İsfahânî'ye göre vekil kefilden daha geneldir; her vekil kefildir, fakat her kefil vekil değildir. Tevekkül dinî ve tasavvufî bir terim olarak "bir kimsenin kendini Allah'a teslim etmesi, rızkında ve işlerinde Allah'ı kefil bilip sadece O'na güvenmesi" şeklinde tanımlanır. Tevekkül kalbin tam olarak vekile itimat etmesidir…
Kur'ân-ı Kerîm'de tevekkül kavramı kırk âyette değişik fiil kalıplarında, dört âyette mütevekkil şeklinde yer alır, vekil kelimesi yirmi dört yerde geçer. Bazı âyetlerde peygamberlerin inkârcılara kefil olmadığı, onların yaptıklarından sorumlu tutulmayacağı, dört âyette de inkârcıların âhirette kendilerini savunacak bir vekillerinin bulunmayacağı belirtilmiştir. İbn Teymiyye tevekkülün "kalbin yalnız Allah'a güvenmesi" anlamına geldiğini belirterek bunun sebeplere başvurma ve mal biriktirmeye aykırı olmadığını söyler.
Bazı peygamberlerin inançlarındaki kararlılıkları ve tevekkülleri örnek gösterilir. Bir âyette Resûl-i Ekrem'e kamu işlerinde çevresindekilerle istişare etmesi öğütlenmiş ve ardından, "Kararın kesinleşince artık Allah'a tevekkül et, Allah kendisine tevekkül edenleri sever" buyurulur. Talâk suresinin başlarında Allah'a tevekkül eden kimseye O'nun kâfi geleceği ve Allah'ın mutlaka emrini yerine getireceği bildirilmiş, bu açıklamalar tevekkül düşüncesinin meydana gelmesinde belirleyici olmuştur.
Tevekkül ve aynı kökten türeyen çeşitli kelimeler hadislerde de geçer. Tirmizî ve İbn Mâce'nin es-Sünen'lerinde tevekkül konusuna iki bab ayrılmıştır. Hz. Peygamber'in, "Devemi bağladıktan sonra mı tevekkül edeyim yoksa bağlamadan mı?" diye soran bir sahâbîye, "Önce bağla, sonra tevekkül et" yolundaki cevabı ilgili kaynaklarda tevekkülden önce tedbir almanın gerekliliğine delil sayılır.
Hadislerde bildirildiğine göre Allah, aç karına sabahlayıp akşama tok ulaşan kuşları doyurduğu gibi kendisine tam bir teslimiyetle tevekkül edenlere de rızıklarını verecektir. Bir iş için evinden çıkan kimse, "Bismillah, Allah'a inandım, O'na dayandım, O'na tevekkül ettim; güç kuvvet yalnız O'nundur" derse Allah onu en hayırlı şekilde rızıklandıracak ve kötülüklerden koruyacaktır.
Hz. Peygamber'in güçlü müminin zayıf müminden daha değerli ve Allah'ın sevgisine daha lâyık olduğunu ifade ederek kişinin tam bir azimle faydalı olanı elde etmeye çalışmasını, güç bir durumla karşılaşılması halinde Allah'ın takdirine rıza göstermesini öğütlemesi ve yakınmanın şeytanın etkisine kapı açacağı uyarısında bulunması tedbir ve çalışmayla tevekkül ve takdiri birlikte gözetmek gerektiğini ortaya koyar.
Kişinin, kendini her durumda Allah'ın irade ve takdirine teslim ederek O'ndan gelene rıza göstermesi tevekkülün özünü meydana getirir. Hasan-ı Basrî, "Tevekkül rızadan ibarettir" der. Allah'ın takdirine rıza ve teslimiyeti tamamen pasif bir hayat anlayışı, her türlü tedbirin terkedilmesi şeklinde anlayan mutasavvıflar olmuşsa da çoğunluk amelî planda sebeplere başvurmayı tevekküle aykırı görmemiştir. Tevekkülün "gassâl önünde meyyit" benzetmesiyle açıklanması tasavvuf literatüründe geniş kabul görmüş, Gazali de bunu tevekkülün en yüksek derecesi diye nitelemiştir.
Diğer bazı âlimler de naklî deliller yanında kulun iradesini tamamıyla ortadan kaldırma sonucunu doğuracağı, sorumsuzluğa ve karmaşaya yol açacağı, insanları din ve dünya işlerinde tembelliğe sevk edeceği gibi aklî delillere dayanarak gassâl önünde meyyit benzetmesini çalışmayı ve tedbiri büsbütün elden bırakma diye yorumlamayı reddetmişlerdir.
İbn Teymiyye böyle bir anlayışın iş ve çalışma düzenini bozacağını, doğru-yanlış, iyi-kötü gibi kavramları yok edeceğini ve bilgiyi faydasız hale getireceğini söyler (et-Tuĥfetü'l-ǾIrâķıyye, s. 191-192). Tevekkül, yerine getirilmesi emredilen sebeplere başvurmayı gereksiz kılmaz; bu durumda, Allah'ın emrettiği şeyleri yapmadan kendisi hakkında mutluluk veya mutsuzluk olarak takdir edilen şeye rıza gösterme şeklindeki bir anlayışa götürür. Yemeden içmeden Allah'ın kendisini doyuracağını söyleyen kimse ahmak, sebepleri terkeden kimse âcizdir.
İslâm âlimlerinin tevekkülle iman ve tevhid arasındaki ilişkiye dikkat çekmeleri önemlidir. Çünkü Doğru anlamıyla Allah'a tevekkül eden kul, bir işi başarmak için sahip olduğu imkân ve fırsatları Allah'ın bahşettiğine ve bunların kullanılması için yaratıldığına inanır; bu açıdan bakıldığında sebepleri ihmal etmenin onların mânasız yere yaratıldığı fikrini doğuracağını düşünür.
İbn Ebü'd-Dünyâ et-Tevekkül 'alellāh adlı eserinde tevekküle dair bazı âyetlerle hadis ve haberleri derlemiştir. İbn Teymiyye'nin tevekküle dair fetvalarından oluşan bir derleme Ebü'l-Mecd Harek tarafından et-Tevekkül 'alellāh ve'l-aħź bi'l-esbâb başlığıyla yayımlanmıştır. Yûsuf el-Kardâvî et-Tarîķ ilallāh: et-Tevekkül (Kahire 1995), Mirza Tokpınar, Hangi Doğru Tevekkül: Hadisler Işığında Yeni Bir Tanım (Ankara 2009) adlı birer kitap hazırlamıştır.