Şeyh Şamil'in Mektupları
Ruslara karşı verdiği destansı mücadele sebebiyle "Kafkas Kartalı" olarak anılan Şeyh Şamil, Dağıstan topraklarının her parçasında İslam'ı savundu. Emri altına giren hanlıklarla olan iletişimini, toplumsal meseleleri ve devlet yönetimine dair mevzuları, mektuplar ile halleden Şamil, bu sayede zamandan tasarruf sağladı. Sizler için farklı koleksiyonlarda saklanan Şeyh Şamil'in mektuplarını bir araya getirdik. Bu mektuplar, 19. yüzyıl Kafkas mücadelesine adeta ışık tutan tarihi birer vesika işlevi görüyor.
📌 Kafkasya'da Ruslarla mücadelenin simge ismi Şeyh Şamil, 1797-1871 yılları arasında yaşadı. Irak ve Anadolu'da ilmini ikmal eden Şamil, Mevlana Halid-i Şehrezori'nin isteği üzerine Dağıstan'a döner. Burada Gazavat hareketine katılan Şeyh Şamil, ömrünün 35 senesini Ruslara karşı cihat ederek geçirir. Zamanla Kafkasya'nın tek hakimi konumuna gelen Şeyh Şamil, Osmanlı'dan Dağıstan Serdar-ı Ekremi payesi alır. Bir vakit sonra Şeyh Şamil, sayı ve teçhizat yönünden üstün olan Ruslara 1859'da teslim olur. 10 yıllık sürgün hayatının ardından 1869'da İstanbul'a gelen Şamil, Sultan Abdulaziz ile göşüşerek Hac vazifesi için Hicaz'a yönelir. Haccını ifa ettikten sonra 1871'de vefat eden Kafkas Kartalı, Cennet'ü'l Baki Kabristanı'na defnedilir.
(x) 🔍 Bilgi Notu:
Şeyh Şamil'in üstün mücadelesi Rusların emri altında yaşayan diğer halklara büyük bir örnek teşkil eder. Yıllar sonra Çeçenistan'i bağımsızlığına kavuşturan Cevher Dudayev ve arkadaşlarının tarihi kahramanları Şeyh Şamil ve arkadaşlarıdır.
📌 Mektup türü asırlar boyunca bir gelenek olarak haberleşmeyi sağlamanın en kolay yolu olarak görülmüştür. Kafkas Kartalı olarak anılan Şeyh Şamil de yazışmalarını mektuplar üzerinden sağlamıştır. Aldığı iyi eğitim hasebiyle Arapça'ya ileri düzeyde hakim olan Şamil, mektupları ilim dili olması ve Ruslar tarafından ele geçirilme riskine karşı Arapça olarak kaleme almıştır. Dönem Kafkasya'sının her yönüne ışık tutan mektuplarda; idari, şer'i ve toplumsal meseleler öne çıkmaktadır. Uzun yıllar boyunca Ruslara karşı gaza eden Kafkas halklarının mücadelesini aydınlatan mektuplar; muhtelif şehirlerde, müzelerde ve şahsi koleksiyonlarda hala muhafaza edilir.
(x) 🔍 Bilgi Notu:
Mektuplarda Şeyh Şamil'in yönetici ve insan olarak bir portresi ortaya çıkar. Buna göre o, adalete ve İslam'a sıkı sıkıya bağlı, azimli bir Kafkas emiridir.
Rus esaretinden Sultan Abdülaziz sayesinde kurtulan Şeyh Şamil
➡ Eğitim
↪ Kafkasya sürekli bir savaş halinde olmasına rağmen eğitim seviyesi yüksek bir noktadadır. Savaşa bağlı olarak kurumlar zaman zaman yer değiştirse de eğitim için bir kesintiden bahsedilmez. Mektuplarda kullanılan ileri derecedeki Arapça da devrin ileri düzeydeki eğitim durumunu ortaya serer.
➡ Toplum düzeni
↪ Kafkasya bağımsız küçük Hanlıklar halinde iken Şeyh Şamil bir coğrafyayı birleştirme harekâtına girer. Mektuplarda bu meseleyi ortadan kaldırma ve iç huzura dikkat çeken Şamil, toplumu İslam etrafında toplanmaya ve Ruslara karşı cihat etmeye davet eder.
➡ Destek
↪ Hanlıkları bir araya toplamak ve kuvvetli bir şekilde Rusları Kafkasya'dan çıkarmak isteyen Şamil, bu amaca matuf olarak mektuplarda yardım ister. Zamanla devlet kurumlarının oturması ile istikamette tam aksi bir gelişim gözlenir.
➡ Yönetim
↪ Şeyh Şamil'in mektuplarının ciddi bir kısmı şeriat ve nizam ile alakalıdır. Şeriat ile alakadar meselelere ziyadesiyle ihtimam gösteren Şamil, bu yönü ile dindar ve azimli bir idarecidir.
➡ Adalet
↪ Şamil'in devletinde adalet önemli bir mevkidedir. Mektuplarda suçlar ve karşılığı olan cezalar uzun uzun konuşulur, İslam Hukuku'na dair önemli hususlar çokça zikredilir.
➡ İdareciler
↪ Özenle seçilen idareciler ve onların seçtikleri yardımcıları mektuplarda kendilerine yer bulur. Mektuplardan anlaşıldığı üzere Şeyh Şamil, altındaki idarecilere karşı saygılı ve müsamahakâr davranmıştır.
➡ Ticaret
↪ Kafkasya'da daimi olarak süren savaş zamanla ekonomiyi zayıflatır. Şeyh Şamil'in bu hususa karşı aldığı ve takındığı tedbirler mektuplarda geçer. Ayrıca savaş döneminde az bir kimse hariç herkes asker hükmündedir.
➡ Aile
↪ Aile İslam dininde en önemli kurumlardan biridir. Şeyh Şamil yönetimi boyunca bu müstesna kurumun varlığı ve nezaketi için büyük ihtimam göstermiş, idarecilere benzer emirler vermiştir.
Osmanlı İmparatorluğu döneminde esir düşen askerlerin asırlık mektupları
