Tevhidin İslam mimarisindeki yansıması: Bütünlük
Tevhid, İslam'ın merkezinde bulunan, hayatın her yerinde bulunan ve filizlenmiş bir kavramdır. İslam şehirleri bu kavramın özelinde gelişip, sakinlerine ve ziyaretçilerine izlerini, birlik ve bütünlük imgeleriyle aktarır. Peygamber Efendimiz Yesrib'e hicret ettiğinde, şehre 'Medinetu'n-Nebi' ismini verdi, merkezine mescit inşa ettirdi ve buradan bir bütünlük çerçevesinde şehrin imarını sağladı. Peki, tevhid İslam mimarisine nasıl yansıdı?
💠 Dinimiz İslâm tevhid dinidir. Tevhid, Allah'ı zâtında, sıfatlarında, fiillerinde bir kabul etmek, onu yegane tapınılan varlık olarak tanımak demektir. Son hak din olan İslam'ın bütün temel umdelerinin altında yatan esas gaye tevhiddir.
💠 Ayrıca dinimizi diğer dinlerden ayıran en merkezi unsur tevhiddir. Diğer pek çok dinde Allah'ın dışında ilahlar olduğu varsayılır, bu da dinimiz İslam ile bütün bütün zıt yönde bir anlayıştır.
💠 Tevhid, İslam'ı ayakta tutan hayat suyu gibi bu yüce dinin bütün uzuvlarına sızar ve gittiği her yere mührünü basar. İslam'ın sanatını, ihtişamını gösteren her şeyde Cenab-ı Hakk'ın tevhid mührü tezahür eder.
💠 Tevhid aynı zamanda birliği ifade eder. Dinimiz İslam tevhid dini olmasının yanı sıra birlik ve beraberliğin de dinidir.
💠 Peygamber Efendimiz (SAV) bir hadis-i şerifinde şöyle buyurur:
"Mü'minler birbirlerini sevmekte, birbirlerine acımakta ve birbirlerini korumakta bir vücuda benzerler. Vücudun bir uzvu hasta olduğu zaman, diğer uzuvlar da bu sebeple uykusuzluğa ve ateşli hastalığa tutulurlar."
(Buhârî, Edeb, 27; Müslim, Birr, 66)
💠 Al-i İmran suresinde ve Enfal suresinde geçen şu ayet-i kerimelerde Müslümanlar mabeyninde tevhidin önemini gösterir.
"Hepiniz Allah'ın ipine (dinine, kitabına) sımsıkı sarılın, parçalanıp ayrılmayın"
(Âl-i İmrân 3/103)
"Allah'a ve Resulü'ne itaat edin. Birbirinizle çekişmeyin, aksi takdirde zaafa düşer, kuvvet ve devletinizi elden kaçırırsınız"
(el-Enfâl 8/46)
💠 Peygamber Efendimiz (SAV), Yesrib'i İslam'ın şifalı suyuyla besleyerek Müslümanların nezdinde büyük bir ehemmiyete sahip olacak kutsal toprak Medine yapmıştır. Resulullah Efendimiz'in (SAV) Yesrib'i Medine'ye çevirirken gerçekleştirdiği ilk faaliyet camiyi şehrin merkezine yerleştirmek olmuştur.
💠 İslam sanatının özüne kaynak olacak bu davranış, tevhidin sanata temel teşkil edeceği bir başlangıç noktasıdır. Camiler, İslam toplumunun birlik ve beraberliğini sağladığı, birleşip yekpare bir kuvvet olarak tek bir ağızdan tevhidi ilan ettiği yerlerdir.
Bilgi notu: Peygamber Efendimiz'in (SAV) Medine'nin merkezine camiyi yerleştirmesinin, şehrin cami etrafında gelişmesini hedeflemesinden kaynaklandığı söylenilebilir. Nitekim Peygamber Efendimiz (SAV) filizlendirdiği bu ilke, Müslümanların ondan sonra kuracağı neredeyse tüm şehirlerde en başat nitelik olur.
💠 İslam'ın temelini oluşturan ahlak, erdem, fazilet, hoşgörü, mahremiyet gibi kavramlar İslam mimarisinden somutlaşarak yeryüzünü tezyin eder. Fakat İslam mimarisinin yapılarında en ön plana çıkan ilke tevhidin yansıması olan "birlik" ilkesidir.
💠 Mimaride birlik ise farklı unsurların bütünleşmesi, mekana biçilen işlevlerin ve gösterilen hedeflerin birbiriyle ilişkilendirilmesi anlamına gelir.
💠 İslam şehirleri mahallelerinde ve evlerinde kendi içerisinde bir bütünlük barındırır. Şehirdeki her bir parça o bütünü oluşturan yapboz parçalarıdır.
💠 İslam sanatında olduğu gibi mimaride de ahenk ve sükun her bir eserin vazgeçilmez unsurudur. Yapılar ruha dinginliği ihtişamın esrarengiz ahenginde kimi zaman bir renk cümbüşü kimi zaman ise sadece yalın bir dille aktarır.
