Çerkes kültürü: Xabze
Tarihte var olmuş bütün toplumları gelenek ve görenekleri şekillendirmiştir. Kas (Caucase) ırkının Kafkaslardaki temsilcisi Çerkesleri de Xabze kültürü oluşturur. Öyle ki bu Kafkas kültürü "nefsine hakim, duyarlı, çabuk kavrayan, kendini beğenmişlikten uzak, özgüveni tam, ben değil biz diyen" bir nesil hedefler.
ÇERKESLERİN TÖRESİ
◾ Dünya üzerinde var olmuş tüm toplumların temel yapı taşlarını "gelenek ve görenekler" oluşturmaktadır. Türkler de töresiyle mevcudiyetini ispatlamış bir millettir.
◾ Türklerin ilk yazılı kitabesi olan Orhun Abidelerinde "töre"nin varlığı ve mahiyeti tam 11 yerde geçmektedir.
TÖRELER YAZILI DEĞİLDİR
◾ Türk devletini iki önemli unsur olan "töre ve hikmet" oluşturur. Kültürel bir miras olan töreler, yazılı değildir. Bir kağıt üzerinde yer almaz ve baskısı yoktur.
◾ Tamamıyla sözlü kültürü oluşturan töreler, Türklerin yakın dostu ve komşusu olan "Çerkesler"in de "Xabze" adı verdikleri kültürel mahiyete sahip bir isimle varlıklarını sürdürmektedirler.
ÇERKES HALKININ KÜLTÜREL MİRASI
◾ Xabze, Çerkeslerin yazılı olmayan kurallarını ifade etmek için kullanılan bir isimdir. Selamlaşmadan tutun tüm davranışlardan sorumlu Xabze kültürü, Çerkes toplumunun manevi ortamını oluşturmaktadır.
◾ Çerkeslere göre günlük yaşamda uyulması gereken kurallar vardır. Bu kurallara uymak demek bir nevi Çerkes olmanın özünü korumak demektir. Eski bir Adige deyişi de aslında bu düşünceyi destekler niteliktedir: "Öbür dünyada bile Xabze var. Sen doğru olanı yap isterse dünya batsın."
KİŞİLİĞİN MİMARLARI ANNE VE BABALAR
◾ Xabze kurallarına göre Çerkes bir anne, ön plana çok çıkmadan o evin yöneticisi olduğunu hissettirmelidir. Ev halkı bunu dile getirmese de ona "tıbısım" yani "ev sahibemiz" diye hitap etmelerinden bu durum aşikar olmaktadır.
◾ Çerkes bir baba ise uzlaşmacı, donanımlı ve evin asıl yöneticisi konumundadır. Zevk ve eğlenceye düşemez, daima koruyucu ve kendini bilen bir yapıya sahip olmalıdır.
◾ Çünkü bilinir ki çocuk anne ve babanın yasımasıdır ve çocuklarının geleceğini düşünen tüm Çerkes ebeveynleri, Xabze kültürüne göre onları yetiştirme gayreti içindedir.
BİR ÇERKES ÇOCUĞUNUN EĞİTİMİ
◾ Çerkes adetlerine göre bir çocuğun yetiştirilmesinin ilk kuralı, ona saygı duymaktır. Ona bir birey olduğu hissettirilmeli ve özgür, kendini rahatça ifade edebilen bir bireye dönüştürülmesi yönünde çaba sarf edilmelidir.
◾ Bu halk, öncelikle çocuklarının çevreleriyle iyi bir iletişim kurmalarını isterler. Bundan sonra selamlaşma, büyüklere saygı, yemek adabı, komşuluk ilişkileri, misafir ağırlama ve karşılama hususları gelir.
