Çevgan oyunu nedir? Asırlık ata sporu çevgan hakkında bilinmesi gerekenler

Farsça sopa, değnek anlamına gelen çûbikân kelimesi zamanla Arapçaya savlecân, Türkçeye ise çöğen olarak geçti. Orta Asya'daki saraylarda oynan oyun, Dîvânü lugāti't-Türk'te ve Kutadgu Bilig'de Farsçada 'çöğen' adıyla geçti. Fasçada ise 'gûy ü çevgân' veya 'çevgân-gûy' (top-çomak) olarak adlandırıldı.Çevgan, Karahanlı ve Selçuklularda yaygın olarak oynanırdı. Kutadgu Bilig'de elçilerin vasıfları sayılırken çevganda mahir olmaları gerektiğinden söz edilirdi. Azerbaycan, İran, Irak ve Orta Asya'da yaygın olarak oynanan çevgan, atlı takım oyunuydu. İslam tarihinin dönüm noktası Orta Asya'da yaygın olarak oynanan çevgan, askerî nitelikte bir spordu. Çevgan, at üzerinde sopalarla veya ucu kıvrık değneklerle ortada bulunan topa vurularak oynanan ve belli bir hedeften topu geçirmeyi gerektiren bir oyundu. Türklerin eski çağlardan beri oynayageldikleri bu oyun o kadar yaygındı ki edebi eserlerde kendine yer edindi. Mevlâna Celaleddin Rûmî'nin Mesnevî'sinde, Nizâmî'nin Hüsrev ile Şirin'inde ve Dede Korkut hikâyelerinde sıkça bahsedilir. Firdevsî, Ömer Hayyam, Hâfız, Hüsrev Dehlevi , Nesimî ve Nevâi gibi şâirler, çevgânın seçkinliği, kahramanlığı ve yiğitliği simgeleyen bir oyun olduğundan şiirlerinde bahsettiler. Çevgan oyununun İran, Bizans, Çin, Emevî, Abbâsî, Karahanlı, Gazneli, Selçuklu, Harezmşâh, Memlûklu, Hindistan, Akkoyunlu, Karakoyunlu, İran ve Osmanlı gibi devletlerin bulunduğu coğrafyalarda oynanırdı. Çevgan oyununda kullanılan topa 'gûy', topu çelmeye yarayan sopaya veya ucu kıvrık değneğe de 'çevgân' denir ki oyunun ismi de buradan gelirdi. Aynı zamanda bugün polo adıyla oynanan oyun da çevgândır. Spor tarihimizden futbola dair 20 ilginç bilgi Uygurlar ile Çin'e kadar ulaşan çevgan, burada saray ve çevresinde yüksek tabakadaki kişilerin oynadığı spor olarak icra edildi. Bu oyun, Araplarda ise ilk kez İslam öncesi Lahmîler devletinde görüldü. Emevîler devrinde Birinci Yezid'in saray eğlenceleri arasına giren oyun, Abbasiler'de Harun Reşid'in sevgisine de mazhar oldu. Memluk devrinde çevgan oyununa büyük bir ilgi vardı. Sultan Baybars sıkı bir çevgan hayranıydı ve bulduğu her fırsatta oyunu icra ederdi. Öyle ki Kahire'ye oyun için büyük bir alan yaptırdı. Çevgan, dörder kişilik iki takımdan oluşan ve dört köşeli sahada oynanan bir oyundur. Sahanın büyüklüğüne göre oyuncu sayısı artırılabilir. Oyuncular, at üzerinde iki takım halinde ellerindeki çevgan ile sürdükleri guyu, karşı tarafın iki direk arasındaki kalesinden geçirmeye çalışırlardı. Takımların galip gelebilmeleri için yedi kez topu kaleden geçirmeleri gerekliydi. Avrupa'da hikayesi Osmanlı'ya uzanan ay yıldızlı spor kulübü Oyunda kullanılan ve 'guy' ismi verilen top, 10-15 santimetre çapında olup söğüt veya akça ağaç budağından yapılırdı. Bunun yanında küçük bir çakıl taşının çevresine pirinç samanı sarılarak üzeri deri ile kaplanmış toplar da kullanılırdı. Diğer oyun aracı olan ve 'çevgan' isimli sopa ise yaklaşık olarak bir buçuk metre uzunluğundaydı. Çevgan oyuncularına çevgânbaz, değnekle topa vurana çevgânzen denirdi. At üzerinde oynanan bir oyun olan çevgânda en az oyuncular kadar önemli olan bir unsur da attı. Atlar, bu oyun için henüz tay iken özenle eğitilirdi. Çevgan, Selçuklular döneminde özellikle de sultanların zevkle oynadıkları ata sporlardan biriydi. Öyle ki hükümdarın çevganını taşıyan ve saray hizmetlileri arasında yer alan çevgandar isimli resmî bir görevli dahi bulunurdu. Büyük Selçuklu Devleti'ne en parlak dönemini yaşatan Sultan Melikşah, Tuğrul Bey ve Sultan Alp Arslan da çevgan oynardı. Melikşah, çevgan oyununda ve at binicilikte hem çevik hem de atikti. Tarihi kaynaklarda ilk Bağdat ziyaretinde burada çevgân oynadığı belirtilir. Osmanlı'da kurulan spor kulüpleri Büyük Selçuklu Devleti'nin son hükümdarı Sultan Sencer de çevgân oynardı. Çevgân oynadığı bir gün, atının sürçmesi üzerine düştü. Bu hadise üzerine dönemin şairlerinden Mu'izzî rubaî söyledi. 'Ey Şâh, senin süngün ile dünya düzene girdi. Kılıcın kırk yıl boyunca düşmandan intikam aldı. Eğer kem göz değdiyse bu kazara olmuştur. Değişmeyip bir halde kalan sadece Allah'tır.' Melikşah'ın diğer oğulları Berkyaruk ve Muhammed Tapar da çevgân oyununu oynardı. Sultan, emir ve askerlerden başka halk da çeşitli vesilelerle çevgan oynardı. Bu oyun aslında sultanların yanı sıra emirler ve askerlerin de her an savaşa hazırlıklı olabilmek için oynadıkları oyunlardan biriydi. Irak Selçuklu Devleti'nin önemli emirleri arasında yer alan Hasbeg Belengerî, at biniciliği ve çevgan oyunundaki maharetleri ile hem Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'i hem de diğer emirleri kendine hayran bıraktığı söylenir. Milli forma giyen ilk bisikletçimiz Türkiye Selçuklu sultanlarından I. Gıyaseddin Keyhüsrev, gurbette iken Halep hâkimi el-Melik ez-Zahir'i ziyaret etti. Sultan, Halep'e geldiğinde onu karşılayanlar, eğer sultan çevgan oyunu oynamak isterse ona hizmet etmekten geri kalmayacaklarını bildirdi. II. Süleyman Şah, I. İzzeddin Keykavus, II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve Alaeddin Siyavuş'un da çevgân oynayan sultanlar arasındaydı. Türkiye Selçuklu Devleti'ne en parlak dönemini yaşatan Sultan I. Alaeddin Keykubad, günlerce çevgan oynardı. Hatta sultan, Beyşehir Gölü kıyısında yaptırdığı Kubâdâbâd Sarayı'nı görünce çok beğendiği ve orada bir ay süreyle çevgan oynayıp avlandığı söylenir. Sultan, Eyyûbî meliklerinden Melik Eşref ile bir araya geldiğinde birlikte çevgan oynardı. Oyun sırasında sultanın elinden çevganı üç defa yere düştü ve her defasında da Melik Eşref hürmeten atından inerek, çevganın tozunu silip öptükten sonra sultana verdi. Osmanlı döneminin en önemli seyyahlarından olan Evliya Çelebi, Anadolu'yu gezdiği sırada Bitlis'te çevgan oyununu izleyip eserinde oyunun nasıl oynandığını kaleme aldı. Evliya Çelebi, meydanda toplanan atlıların iki tarafa ayrıldığını, ellerindeki eğri çevgân ile ortadaki ağaçtan topu sürmeye çalıştıklarını yazdı. 'Çevgân oynamak oldur kim bu meydânun bir başında seng-i hârâ var. Bir başında yine bir sütûn-ı müntehâ dikilmişdür. Bir tarafta bin atlı ve bir tarafta bin atlı cem olub, ellerinde birer kızılcuk ağacından eğri bir gobâl ve çevgân ile âmâde olurlar. Mezkûr meydân-ı mülâ abeye âdem kellesi kadar bir ağac-ı müdevver top korlar. Bir tarafdan sekiz kat mehter-hâneye hurralar urulub âvâz-ı dühül evce peyveste oldukda bir tarafdan bir âdem ve bir cânibden at bırağub meydândaki topa biri bir çevgân urub kendi taraflarındaki meyile geçirmeye bu topa çevgânlar ururlar. Biri dahi at ile segirdüb o galtân olan topa bir çevgân urub kendi hudûdundaki amuda götürmek ister. Biri dahi yetiĢüb top havâda tayerân iderken bir çevgân urub biri dahi urub netîce tarafeynün askereyni birbirlerine girüb fakîr topa öyle çevgân gobâllar ururlar kim niçesi pâre pâre olub elbette bir hâl ile bir tarafı halkı gâlib gelüb, topu kendi hudûdlarına götürüb karşı tarafdakiler mağlûb, topu alanlar gâlib, mağlûblar gâliblere ba'de'l-çevgân azîm ziyâfetler iderler. Bir acâyib temâşâdur. Ve acîb pehlivânlıkdur. Ve gâyetü'l-gâye fârisü'l-hayllikdür.' Selçuknamelerde yer alan çevgan, Babürler vasıtasıyla Hindistan'a ulaştı ve bu topraklarda da yayıldı.Hindistan'ın kuzeydoğusunda yerel halk çevganı sıklıkla oynardı. 19. yüzyılda, İngilizlerin Afganistan ve Kuzey Hindistan'ı işgalleri sırasında bu oyunu polo adıyla oynamaya başladı. 1857 yılında İngilizlerin işgalci teğmeni Joseph Sherer, askerlerden ve o civarda bulunan İngiliz tüccarlarından bir kulüp kurdu, yerli halk ile maç yaptı. Zamanla Tibetçede top anlamına gelen polo ismiyle dünyaya tanıttılar. Çevgan, 2017 yılında İran'ın 'somut olmayan kültürel miraslar' listesine alındı. Edebiyatımızda da sıklıkla bahsedilen çevgan oyunuyla çeşitli semboller oluşturarak şiirlerde kullanıldı. Gûy u Çevgân ismiyle mesneviler yazıldı ve tasavvufi semboller oluşturuldu. Çevganda kullanılan sopanın uzunluğu, ucunun kıvrımlı olması, topun yerde dönmesi, oyunun oynandığı alan; binek ve binici; takımların mücadeleleri şiirlerde çağrışımlarla kullanıldı. Erenler meydânında yuvalanur top idüm

Çevgan oyunu nedir? Asırlık ata sporu çevgan hakkında bilinmesi gerekenler

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER MAKALELER

Osmanlı’da kütüphane mimarisi

Amerika tarihinin en acımasız gizli örgütü: Ku Klux Klan

İrfan ve ahlakı temellendiren eser: Ahmediyye

Siyahi çocuklar nasıl timsah yemi yapıldı?

FİKRİYAT GÜNDEM

İhvan'ın sonu göründü mü?

Papa’nın yanında götürdüğü emanet!

Türkiye Yüzyılının ilk orkestrası çocuklardan oluşuyor