Arama
Gebze’deki Memluk sanatı: Mustafa Paşa Külliyesi
Mustafa Paşa Külliyesi, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi esnasında Memlûk eserlerini görüp etkilenmesi ve Anadolu'da da bir benzerinin yapılmasını istemesi üzerine inşa edilen bir külliyedir. Osmanlı için ticaret yollarının üzerinde hususi bir yere sahip olan Gebze'de inşa edilen kompleks, bir menzil külliyesi olması ve Memluk sanatını topraklarımızda temsil etmesi nedeniyle mimarimizin önemli adım taşlarındandır.
Mustafa Paşa kimdir?
💠 Genellikle Çoban lakabı ile tanınan ve aslen Boşnak olan Mustafa Paşa, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde önemli devlet görevleri üstlenmiş bir Osmanlı paşasıdır. Doğduğu bölgeden dolayı Boşnak lakabıyla da tanınan Paşa'nın asıl adı "Gazi Mustafa bin Abdülkerim"dir.
💠 Saray'da yetişmiş olan Mustafa Paşa, kapıcıbaşılıktan terfi ederek Rumeli Beylerbeyi görevine yükselmiş, Sadrazam Piri Mehmed Paşa'nın isteği ile Yavuz Sultan Selim tarafından vezirliğe getirilmiş ve uzun süre bu görevi ifa etmiştir.
💠 1521 yılında II. vezirliğe yükselen Mustafa Paşa, Belgrad Seferi'nde Belgrad'a Tuna yönünden saldıran güçleri komuta eden isim olur. 1522 yılında donanmanın başına geçerek Rodos Seferi'ne çıkar ve kuşatma sırasında hayatını kaybeden Mısır Valisi Hayır Bey'in yerine Mısır Valisi olarak atanır.
💠 27 Mayıs 1523 tarihine kadar bu görevde kalan Mustafa Paşa, daha sonra tekrar ikinci vezir görevine getirilir. 1529'da İstanbul'da vefat eder ve Gebze'de, inşa ettirdiği külliyenin haziresinde bulunan türbeye defnedilir.
💠 Çoban Mustafa Paşa'ya, Yavuz Sultan Selim'in kızı Hanım Hatun ile evliliğinden dolayı "damat" lakabı verilir.
💠 Paşa, Gebze'deki menzil külliyesinin yanı sıra, Eskişehir'de Kurşunlu Camii, Svilengrad'da "Cisr - i Mustafa Paşa" ve Edirne'de Söğütlüdere'de köprüler, Seyitgazi, Galata ve Rumelihisarı'nda mektepleri ile Edirne'deki han ve hamamları bizzat kendisi inşa ettirir.
Menzil külliyesi nedir?
Belirli bir ticaret ağının yol üstündeki ayaklarını oluşturan, misafirlerin konaklama gibi ihtiyaçlarını gideren teşkilatlı yapı topluluğu.
Svilengrad neresi?
Uzun süre Osmanlı Devleti toprağı olmuş olan Türkiye'ye en yakın konumdaki Bulgaristan kasabası.
Gebze'nin tarihi ve önemi
💠 Gebze, İstanbul'un Anadolu ile bağlantısını sağlayan doğal geçiş bölgesi üzerinde olması nedeniyle tarih boyunca önemli bir yerleşim olarak değerlendirilmiş Anadolu toprağıdır. Zaman zaman çeşitli medeniyetlere de ev sahipliği yapmış olan bu belde içerisinde Osmanlı dışında diğer herhangi bir devletle ait bir eser barındırmaz.
💠 Osmanlı İmparatorluğu döneminde, özellikle 15. ve 16. yüzyıllarda, ordunun Doğu seferlerinde ilk menzil (konaklama yeri) olarak belgelerde adı geçen Gebze, zaman içerisinde çoğu günümüze ulaşamamış pek çok Osmanlı eseri bulundurmuştur.
💠 16. yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu'nun gelişip ve zenginleştiği dönemde, ana ulaşım aksları üzerinde konaklama, ticaret ve sosyal işlevli yapılar ağırlık kazanır, ziyaretçiler ve yerleşimciler için çok sayıda külliye inşa edilir.
Aks ne demektir?
Belirli bir hat boyunca devam eden çizgi.
💠 1523 ile 1545 yılları arasında, Üsküdar'dan başlayarak Gebze, Sincanlı, Eskişehir, Bozöyük, Silivri, Bosna, Halep ve Şam'da menzil külliyeleri kurulur. Mustafa Paşa tarafından burada inşa ettirilen Mustafa Paşa Külliyesi de bu dönemde kurulan menzil külliyelerinden birisidir.