İslam mimarisine has motif: Mukarnas
İslam mimarisine göz alıcı tasarımlarıyla zerafet ve ihtişam katan mukarnaslar, tasvirden uzak sanat anlayışının bir ürünüdür. Kahire'den İstanbul'a, İran'dan Konya'ya çok geniş bir coğrafyada örneklerine rastlanan göz alıcı mukarnasların barındırdığı detaylar hala gizemini korur.
MUKARNAS
🔸 Tuğla, taş, alçı, mermer, ahşap ve çini gibi birçok malzeme üzerine işlenebilen mukarnaslar, zengin geometrik tasarımların üç boyutlu formlarıdır. Yapımında kullanılan malzemelerin çeşitlilği sayesinde İslam coğrafyasının birçok noktasında yaygınlık kazanır.
🔸 Kültürel çeşitliliğin doğal bir sonucu olarak biçimlerinde bölgeden bölgeye farklılıklara rastlanır. Bu değişiklikler zamanla belirginleşerek yerel üsluplar haline gelir. Örneğin kimi bölgelerde eğimli biçimi tercih edilirken kimi bölgelerde kavisli biçimi ön plandadır.
🔸 Mukarnaslar, mimaride iki amaca hizmet eder. Bunlardan ilki yüzeyler arası geçişi kolaylaştırması diğeri ise olabildiğince estetik görünmesidir. Böylece hem sanatsal hem de işlevsel eleman haline gelir. Bu iki işlevi aynı anda üstlenmesi sebebiyle mukarnas, tarih boyunca İslam mimarisinde sıkça tercih edilir.
🔸 Muhtelif motiflerle bezenen mukarnasların neredeyse her detayı manevi dünyaya dair bir ip ucu barındırır. Doğada prototipine rastlanmayan bu geometrik kompozisyonlar insanın soyut yönüne de hitap eder. Böylece muhatabına görsel bir şölen sunarken aynı zamanda onu düşünmeye de teşvik eder. Bu nedenle İslam aleminde benimsenen bir mimari unsurdur.
🔸 Müslüman mimarlar, mukarnasları o kadar sık kullanır ki bu bezeme biçimi İslam ile bağdaşır. Yapı üzerinde herhangi bir yazı veya işaret bulunmasa dahi yalnızca mukarnasın işlenmiş olması bu yapının İslami bir esere tekabül ettiği yönünde ipuçları verir.
MANDALALARLA OLAN BENZERLİĞİ
🔸 Geometrik tasarımların soyut anlamlarla olan ilişkisini diğer dinlerde de görmek mümkündür. Budizm ve Hinduizm gibi Hindistan kökenli hurafe inançlarda evreni temsil ettiği düşünülen mandalalar bunun en çarpıcı örneklerindendir.
🔸 Özellikle meditasyon yaparken öznenin mistik yönünün tetiklenmesi için kullanılır. İnsanı derin düşüncelere yönelten bir araç olan mandalalar, muhtelif şekiller kullanılarak belli bir düzene göre renklendirilir. Çoğunlukla daire veya kare formlarındadır.
KULLANILDIĞI YERLER
🔸 Mukarnaslar, kubbe, minare şerefesi, çeşme, mezarlık, taçkapı, kemer, saray, han gibi hemen her mimari yapıya kolaylıkla işlenebilir. Özellikle taç kapıların üzerinde yer alan kavsaralarda bu eşsiz motifi görmek mümkündür. Muazzam inceliklerle donatılan kavsaraların mukarnasla olan kompozisyonu İslam sanat güzelliğinin somut bir örneğidir.
🔸 Mukarnasın en sık görüldüğü yerlerden bir diğeri ise minarelerin şerefe kısımlarıdır. Şerefelerin altında bulunan yüksekçe çıkıntılar mukarnas ile bezenerek minareye ahenkli bir görünüm kazandırır.
(X) Kavsara nedir?
Çoğunlukla İslam mimarisinde kullanılan giriş kapısı üzerindeki iç bükey kabartmalardan oluşan kısım için kullanılan mimari terim.
