İstanbul'un eski bir semti: Zeyrek
Devlet-i Osmaniyye'nin nüfuz ettiği en eski semtlerden biri şüphesiz Zeyrek'tir. "Serçeden başka kuş, Zeyrek'ten başka yokuş tanımam" sözü bu semtin yokuşları için söylenir. Bizans ve Osmanlı'nın gözde ve meşhur merkezi noktalarından olan, her adımınızda tarihin havasını soluyacağınız bu semtteki yapılara beraber bakalım.
Zeyrek semti
🔸 Zeyrek semti, İstanbul'un en eski yerleşim yerlerinden biridir ve dünya tarihinin en güçlü devletlerine ev sahipliği yapar. Geçirdiği onlarca yangın ve depremden sonra ayakta kalmayı başararak gelecek nesillere şehrin kutsal mirasını aktarmış olur.
🔸 "Serçeden başka kuş, Zeyrek'ten başka yokuş tanımam" şeklindeki kelam-ı kibar, bu semtin yokuşlarıyla meşhur olduğunun göstergesidir. Belli noktalarda, Osmanlı zamanında yapılmış mola taşları bulunur. Bunlar, hamallar ve yorulan ahali için yapılır.
❗Zeyrek semtine ismi verilen Mehmet Zeyrek kimdir?
Pantokrator Manastırı, Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethetmesinden sonra medreseye çevrilir. Bu medresenin başına büyük âlim Mehmet Zeyrek Hocaya tahsis edilir. Kendisine Zeyrek ismini veren ise Hacı Bayram-ı Veli'dir.
❗Mola taşları
Osmanlı döneminde yorulan ahali ve yük taşıyan işçilerin dinlenmesi amacıyla yapılır. Günümüzde bu görev banklarındır. İstanbul'un en eski semtlerinden olan Unkapanı'nda bulunan mola taşı, uzun ve yorucu Zeyrek Yokuşu hattında hamalların faydalanması için konulur.
Molla Zeyrek Camii 📍
Rotamızın ilk durağı Molla Zeyrek Camii'dir. Yüksek bir konumda bulunması ve toplam üç kilisenin birleşiminden oluşması bakımından heybetlidir.
🔸 Bir kiliseyken İstanbul'un fethi ardından camiye çevrilir. Bizans döneminden günümüze ulaşan komplekstir. İstanbul'un eski ve en orijinal yapıları arasında yer alır.
🔸 Pantokrator Manastırı'nın kiliseleri olup Haliç'e hâkim bir tepenin üstünde teraslarla düzenlenmiş geniş bir arazi üzerinde kurulur.
🔸 Manastır, İmparator II. Ioannes Komnenos'un eşi, Macar Kralı Laszlo'nun kızı Eirene tarafından 1124 yılı dolayında inşa edilmeye başlanır ve imparatoriçenin ölümünden sonra manastırı İmparator tamamlatır. "Typikon" denilen ve kuruluş ilkelerini belirleyen manastıra ait bir çeşit vakfiye ancak 1136'da yazılır.
🔸 Yapıların mimarı Nikeforos isminde bir mimardır. Manastırın elli yataklı, beş bölümlü, o dönem şartlarına göre iyi bir hastahanesi, kütüphanesi, yaşlılar yurdu, tıp mektebi, eczahane ve ayazma gibi bölümleri vardır.
🔸 Başta yapının bânisi imparator ve imparatoriçe olmak üzere Komnenos ve Palaiologos hânedanlarına mensup birçok kişi buraya gömülüdür. Bu yapıyı önemli kılan özellik ise caminin altında varlığı halen korumakta olan mezarlardır.
🔸 Bizans döneminde kilise, Latin işgali esnasında Venedikli Katolik din adamları tarafından kullanılır ve birçok yapı malzemeleri başta Venedik olmak üzere Avrupa'nın bazı şehirlerine götürülür.
Bizans İmparatorluğu Osmanlı gibi tek bir hanedan tarafından yönetilmez. Bu yüzden değişik hanedanlıklar başa gelir. Bazı yapılara farklı hanedanlık başlasa da bitirmesini başka hanedanlık üstlenebilir. Pantokrator Manastırı da örneklerinden biridir.
🔸 Bugüne ulaşmayan manastır birimlerinin batı cephesi boyunca büyük bir avlunun etrafında yer aldığı tahmin edilebilir. Bunları taşıdığı düşünülen sarnıçlar günümüzde mevcuttur.
🔸 Avluda bulunanlardan bazı önemli taşlar ise Latin işgali sırasında ülke dışına çıkarılır. Fâtih Sultan Mehmed, fetihten sonra bazı Bizans yapılarına bir İslâm şehrinde bulunması gereken yapı fonksiyonlarını verir.
🔸 Bu sırada Pantokrator Manastırı bir medrese haline getirir. Molla Zeyrek bu medresenin ilk müderrisi olarak görev yapar. Böylece İstanbul'un Osmanlı dönemine ait ilk eğitim kurumu olur. Fatih Medresesi yapıldıktan sonra burdaki teşkilatlanma oraya taşınır.
🔸 Caminin batı cephesinde inşa edilen tuğla minare de muhtemelen Fâtih devrine aittir; ancak Osmanlı dönemi ve sonrasında yaşanan deprem ve yangınlardan etkilenen yapı birtakım onarımlardan geçer.
🔸 Güneyinde Bizans dönemi duvarlarının çevrelediği avluda, Semerci İbrâhim Efendi Tekkesi diye bilinen tekke bulunur fakat ne zaman kurulduğuna dair bilgi kayıtlarda yoktur.
