Osmanlı'da Nakış Sanatı
Sanat sadece bir eser ortaya çıkarmak değil, mana aramak meselesidir. Sanat eseri, icra edildiği toplumun düşünce yapısını ve estetik anlayışını, kültürünü aşikar eder. Osmanlı sanatı farklı türlerden etkilense de düşünsel manada İslam, estetik anlamda ise Selçukluların etkisi altındadır. Osmanlıların kurduğu "Nakkaşhane" dönemin en önemli sanat okuludur. Sanata çokça ihtimam gösteren Osmanlı padişahları farklı coğrafyalardaki nakkaşları ülkelerine getirir. Osmanlı' da nakış sanatı farklı ihtiyaçlar üzerinde kendini göstererek gelişmiştir.
Sanat Nedir?
🔘 Sanat kelime anlamı olarak; belli bir uygarlığın veya topluluğun anlayış ve zevk ölçülerine uygun olarak yapılan anlatım, dışa vurum biçimidir.
🔘 Alman filozog Georg Wilhelm Friedrich Hegel'e göre sanat, düşünülmüş ve somut hale getirilmiş gerçekliktir. Sanat, din ve felsefe ile insanlık uyanır. Fikirleri, hayalleri farklı hallerde, çeşitli boyutlarda gerçekleştirme hareketinin sanat olduğunu söyler.
🔘 İrlandalı yazar George Bernard Shaw ise 'Sanatın var olmaması halinde gerçeğin kabalığının dünyayı katlanılmaz kılacağını" söyler. Sanat; davranışımızı, karakterimizi, adalet ve sempati duygumuzu saflaştırmalıdır. Kendimizi tanımamızı ve kontrol etmemizi, başka insanlara saygı hissimizi ve hareketlerimizi düzeltmeli; bizi adiliği, zulmü, adaletsizliği ve bayalığı kabul etmeyecek hale getirmelidir.' der.
Osmanlı'da Sanat
🔘 Osmanlı sanat kültürü, 15. yüzyıl ile beraber gelişmeye başlar ve çeşitli akımları bünyesine katar. İslami hassasiyetlerin merkezde olduğu sanat anlayışı hayattan mühim kısımları yansıtır.
🔘 İslam inancı dolayısıyla insan resmi ve hayvansal imgeler kullanılmayarak sanat icra edilir. Osmanlı sanatı birçok farklı türden etkilense de Selçuklu tesiri etkin rol oynar.
Osmanlı'da Nakış
🔘 Osmanlı'da nakış sanatının klasik dönemi III. Murad dönemine denk gelir. Nakış sanatı için Topkapı Sarayı'nda bir Nakkaşhane kurulur. Nakkaşhane sanat atölyesi dönemin en ünlü saray sanat okuludur.
🔘 Bu atölyede padişah kütüphaneleri için tezhipli el yazması eserler üretilir. Geleneksel, saz ve natüralist olarak üç tarz ortaya çıkar.
↪ Geleneksel: Geleneksel stil de iç içe sarmaşıklar, tomurcuklu çiçek simgeleri kullanılır.
↪ Saz: "büyülü orman" anlamına gelir. Bu tarzda el yazması tezhipler yapılır ve padişahın elbiseleri ve kilimler üzerine uygulanır.
↪ Natüralist tarzda lale, hanımeli, gül ve bahçe gibi ögeler kullanılır.
🔘 Nakkaşhane'de kitaplar minyatürize edilir, cami ve saraylar boyanıp süslenir. Her türlü süsleme ve bezeme faaliyetlerinde bulunulur. Böylece nakış sanatı profesyonel bir hal alır.
🔘 Osmanlı nakkaşhanesinde ünlü tezhib ve minyatür ustaları "Kara Memi" ve "Şaban Usta" bulunur. Nakkaş Seyyid Lokman, "Hünername-i Al-i Osman" adlı eseri telif eder. Bu eser, 16. yüzyıl Osmanlı tezhip ve minyatür sanatının en güzel örneklerindendir.
🔘 Osmanlı Devleti'nde İstanbul'da ve diğer şehirlerde nakkaşlık için yalnızca Müslümanlara izin verilir. 1826 - 1827 yılları arasında çıkan bir ferman ile gayrimüslimler için bu yasak kaldırılır.
Ünlü Nakkaşlar
🔘 Bursa'da Yeşil Cami olarak bilinen Çelebi Mehmed Camii'nin nakkaşı "Bursalı Ali Bin İlyas", dönemin en ünlü nakkaşlarındandır. Yine Bursa'dan "Nakkaş Safi" ve "Hoca Yusuf bin Ferruh", padişah Murad döneminin bilinen isimlerindendir.
Ahşaba nakşedilen ruh: Kündekâri
🔘 Kanuni dönemi başlarında ise nakış sanatında Kıncı Mahmut Usta ismi öne çıkar. Levni'nin, minyatüre getirdiği yeni üslup ise Türk nakış sanatının dönüm noktası olur.
↪ Levni 17. yüzyılda durağan olan minyatür sanatına renk, perspektif, betimleme anlayışı ve natüralist öğelerle yenilikler getirir.
🔘 Osmanlı hükümdarları doğuya yaptıkları sefer dönüşlerinde önemli nakkaşları İstanbul'a getirir. Yavuz Sultan Selim, İran seferinden dönerken Alaaddin Mehmed, Mansur Bey, Şeyh Kâmil, Ali Bey Abdülhalik ile birlikte altı nakkaşı Istanbul'a getirir.
🔘 Nakış sanatına değer veren Kanuni Sultan Süleyman, İran'dan getirilen Nakkaş Şahkulu'na bir atölye tesis eder. Bu sayede İran'da doğan ve büyüyen nakış sanatı, günümüze çok değerli eserler bırakır.
