Sahaf ve kitap üzerine bir sohbet
Kitaplar, bir medeniyetin en büyük taşıyıcılarıdır. Geçmişten günümüze uygarlıkları hem geliştirmiş hem de değiştirmişlerdir. Toplumların ufkunu açan bu yazılı hazineler, sahaflar tarafından gün yüzüne çıkartılır. Özellikle de yayıncılık sektörünün zor süreçlerden geçtiği dönemde sahaflar önemli rol üstlenmişlerdir.
Sahaf, kitap alıp satan kişi, kitapçı demektir.
◾ Sahaflığın ne zaman başladığıyla ilgili net bir bilgi olmasa da Osmanlı'nın ilk başşehri olan Bursa'daki sahaflarla ilgili kayıtlar 16. yüzyıla kadar uzanır.
➡ Sahaflığın Osmanlı Devleti'nde ilk olarak, Bursa ilinde Orhan Bey zamanında büyük camilerin çevresinde başladığı söylenir.
➡ Osmanlı'da her meslek grubunun bir teşkilatı vardı. Sahaflık bir meslek olduğundan dolayı sahaflar teşkilatlar oluşturmuşlardı. Sahafların reisine "sahaflar şeyhi" denirdi.
➡ Ayrıca padişaha hediye sunan meslek gruplarından biriydiler. İlk sahafların kitaptan çok kağıt, mürekkep gibi malzemeler temin ettikleri bilinir.
➡ Sahafların işleriyle ilgili en eski karar Fatih Sultan Mehmet dönemine kadar uzanır. Fatih'in sahafların kâr oranını %10 olarak belirlediği bilinir.
◽ Bilgi Notu:
Fatih Kanunnâmesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun devlet örgütü ile örgüt yapısının işleyişi hakkında düzenleyici nitelikteki temel kanun olarak II. Mehmed döneminde oluşturulmuştur.
Sahaflar sadece İstanbul'da mı?
➡ İstanbul dışında Trabzon, Kastamonu, Konya, Diyarbakır gibi Anadolu'nun eski kültür merkezlerinde kitap ticaretiyle uğraşan sahafların varlığına dair bazı kayıtlar bulunsa da, bu şehirlerde önemli boyutta kitap alışverişine dair belgeler mevcut değildir.
➡ Kahire, Ortaçağ İslâm dünyasının önemli kitap merkezlerinden biriydi. Kaynaklarda Memlükler döneminde Kahire'de birçok kitap çarşısının varlığından söz edilmektedir. Kuşkusuz Mısır, ilim başkentleri arasında yer alırdı.
➡ Kuzey Afrika'da Fas ve Merakeş bölgeleri, kitap alışverişlerine sahne olan önemli birer kültür merkeziydi. Çünkü Endülüs'te ve Mısır'daki zengin kütüphanelerden bazı koleksiyonların çeşitli yollarla bu bölgeye ulaştığı bilinir.
Beyazıt Sahaflar Çarşısı
➡ Fatih'te bulunan Beyazıt Sahaflar Çarşısı'nın net bir kuruluş tarihi olmasa da İstanbul'un fethiyle birlikte oluştuğu söylenebilir. Medrese avlularında bulunan sahaflar bu çarşıda toplanmıştır.
➡ Evliya Çelebi'nin yazdığına göre, Kapalı Çarşı içinde yaklaşık elli dükkan vardı ve 300 kadar kişi çalışıyordu. O dönem dükkanlarında medreselerde okutulan din, felsefe ve mantık kitaplarıyla birlikte nadir yazma eserler bulunurdu.
➡ Bir kısa bilgi:
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, adını yazarından alan bu eser 17. yüzyılda yazılmıştır. On ciltten oluşan eserde 17. yüzyıl Osmanlı coğrafyası, bu dönem konuşulan Türkçe ve ağız özellikleri, gittiği bütün yerlerin genel durumu, coğrafi konumu, tarihi, halkının özellikleri vb. birçok yazı yer alır.
Evliya Çelebi'nin gözünden İstanbul
➡ VAV TV'de Prof. Dr. İsmail Güleç'in sunduğu "Enderun Sohbetleri" programında konuyla ilgili konuşan araştırmacı, yazar Rıfat N. Bali, "Türkiye'de Kitap Koleksiyonerleri ve Sahaflar" kitabına ve Türkiye'deki özel koleksiyonerlere değindi.
"Koleksiyonerlik her şeyi kapsayan bir merak. Dolma kalemden tutun rozete kadar pek çok çeşit koleksiyonerlik vardır" diyerek, bu işte merakın ve sevginin olmazsa olmaz olduğunu ifade etti.
Programın tamamını izlemek için tıklayınız
