Amerika'yı Müslümanlar mı keşfetti?

Amerika denen kara kitlesine eski dünyadan insanların oldukça erken zamandan beri birçok kere tesadüfen ulaştıkları, orada yerleşmiş oldukları, kendilerine has bir medeniyet kurdukları modern çağda bilinen bir gerçektir. Önemli olan Avrupa-Afrika ile Asya arasındaki Büyük Okyanus'ta çok büyük bir kara parçasının bulunduğunu bilmek ve onun yer küresinin üzerindeki yerini bir dereceye kadar kartografik bir şekilde göstermeye başlamış olmaktı.

Daha 15. yy. da dünyanın yuvarlak olduğu fikrinin yerleşmemiş bulunduğu Avrupa'ya mukabil, Müslümanlar daha 10. yüzyılın ilk yarısında İberik Yarımadası'ndan Büyük Okyanus'u aşarak Asya'nın doğusuna ulaşmaya çalışmışlardı.

Bu realite dünyanın bir küre olduğunu ve bu kürenin tam büyüklüğünü, boylam derecesinin uzunluğunu bilmeyi ve bu uzunluğu bulmanın metotlarına sahip olmayı gerektiriyordu. Bu şartlar Avrupa'da İslam dünyasına nispetle ancak yüzyıllarca sonra gelişti. İslam dünyasından Avrupa'ya enlem-boylam dereceleri cetvelleri 12. yy'den beri ulaşmaya başlamıştı ama bunların haritalarda kullanılmalarına ancak 18. yy da başlanmıştı. Avrupalılar İslam dünyasından ellerine gecen haritaları kopya veya taklit ediyorlar ama onlardan gelen koordinatlara dayanan haritalar yapamıyorlardı.

Müslümanlar en geç 10. yüzyılın ilk yarısından itibaren İberik yarımadasından ve Batı Afrika sahillerinden sayısını bilemeyecek defa okyanusun karşı sahiline batıya yelkenleyerek ulaşmaya çalıştılar. Onlar aynı sahillere Afrika'nın güneyinden 9. yüzyıldan beri ulaşabiliyorlardı.

Müslümanların, okyanustan batıya doğru yaptıkları teşebbüslerinde en geç 15. yüzyılın başında, büyük kara parçasına ulaşıp döndü. Onlar, 9. yüzyıldan itibaren matematik, coğrafya ve kartografyayı, geçen 800 yıl boyunca geliştiren bir kültür dünyasının mensupları olarak, Batı Atlantik'in ve sahillerinin büyük bir kısmının haritalarını yaptılar.

Bartolomeo Diaz ve Vasco da Gama, Müslümanların haritaları ile Ümit Burnu'na ve Hint Okyanusu'na yönelmiş idilerse Kolomb ve Portekizli gemiciler, Mecellen, Amerika'ya ellerine geçen İslam dünyasının haritalarıyla ulaştılar.

Vasco da Gama ilk Hindistan seferine Arap haritaları ile pusulasız olarak çıkmıştı. Afrika'nın Malindi limanında Müslüman denizcilerin elinde gördüğü enlem-boylam dairelerini taşıyan çok gelişmiş haritaları, ilk defa karşılaştığı pusulaları, hareket halindeki gemide enlem derecesini ölçmek için kullanılan özel aleti ve gemilerin büyüklüklerini hayranlıkla anlatır.

Dünyanın yuvarlak olduğu fikri, İslam âleminde milâdî 7. yüzyılın 8. yüzyıla dönümünde -hicrî 1. yüzyılın 2. yüzyıla dönümünde- tanınmaya başladı. İslamiyet'in 2. yüzyılının 2. yarısının başlarında Hintlilerin çok hacimli Sindhind adlı matematik ve astronomi kitabını ve aynı yüzyılın son çeyreğinde Ptoleme (Batlamyus)'un Almagest adlı astronomi kitabını Arapçaya çevirdiler

İslam'da bilim alanlarında 3. yüzyılda başlamış olan yaratıcılık çağında Ptoleme'nin Geographike Hyphegesis (Coğrafyaya Giriş) adlı kitabını Arapçaya çevirdiler. Daha İslam'ın ilk yüzyılında Çin'in Canton şehrinde yerleşme imkânı bulan ve Madagaskar'a kadar ulaşan Müslümanlar bir dünya haritası zarureti karşısında idiler. Halife el-Me'mun 3. yüzyılın başlarında birkaç astronom ve coğrafyacıya kuzey Irak'taki uygun bir yerde bir boylam derecesinin uzunluğunu ölçtürdü.

Bir kaç kere tekrarlanan ölçümlerin ortalamasını 56 2/3 mil olarak kabul ettiler. Çok ince hesaplarla bunun 111 km'ye yakın ve ekvatorun 40.000 km ye çok yakın olduğunu önemli astronomlardan İtalyan Carlo Alfonso Nallino 1910 yılında Kahire Üniversitesinde Arapça olarak verdiği derslerinde açıkladı. Nallino Arapça olarak yayınlanan kitabında ekvatorun uzunluğunu bize ulaştıran en bilimsel sonuçtur der.

Abbasî halifesi el-Me'mun büyük bir bilim adamları grubunu, bilinen dünyanın dört bucağına göndererek ölçülere dayanan ilk dünya haritasını sağlamayı hedefledi.