Arama
Haritacılık tarihinin önemli bilim insanları
İnsanlık, tarihinin en eski zamanlarından bu yana, içinde bulunduğu dünyayı tanıma uğraşındaydı. Yaptığı birçok gözlem ve yolculuk sayesinde gelişim sağladı. Seyahatlerini geometri, fizik ve coğrafya ile birleştirdi, sembollerle zemine aktardı. Türk ve dünya haritacılığının temel taşları ise Kaşgarlı Mahmud'un, İbrahim Mürsel'in, Piri Reis'in, Ali Macar Reis'in ve Katip Çelebi'nin harita alanındaki çalışmaları ile oluştu. İşte haritacılık tarihinin önemli bilim insanları hakkında bilgiler...
Piri Reis eşsiz bir kartograf ve deniz bilimleri üstadı olmasının yanı sıra, Osmanlı deniz tarihinde izler bırakmış bir kaptandır. Piri Reis, denizcilik tarihi bakımından önemli üç yapıtı vardır. Bunlar, Birinci Dünya Haritası, İkinci Dünya Haritası ve Kitâb-ı Bahriye'dir.
"Birinci Dünya Haritası"nı 1513 yılında çizmiş ve 1517 yılında Mısır Seferi esnasında Yavuz Sultan Selim'e sunmuştur. İlk eserinden 8 yıl sonra döneminin en saygın "Kılavuz Kitabı" olarak kabul edilen "Kitab-ı Bahriye"yi yazmış; 1525 yılında bu kitaba son şeklini vermiş ve 1526 yılında Kanuni Sultan Süleyman'a sunmuştur. "Bahriye" eserinde o zamanlar Ege ve Akdeniz kıyılarında bulunan şehir ve ülkeleri tarif ederek, resim ve haritalarını yapmış; aynı zamanda denizcilik ve gemicilik için de önemli bilgiler vermiştir.
Piri Reis Haritası günümüze kalan, Avustralya kıtasını gösteren en eski haritalardan biridir. Osmanlı Kaptan-ı Derya'sı Piri Reis tarafından 1513'te çizilmiş olup, Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarını ve Güney Amerika'nın doğu kıyılarını gösterir. Aralarında Kristof Kolomb'a ait bir haritanın da bulunduğu 20 kaynağı bütünleştirerek hazırlanmış, 16. yüzyıl Avrupa ve Müslüman denizcilerinin coğrafya bilgilerini içeren değerli bir tarihi belgedir.
Kanuni Sultan Süleyman'ın en yakın isimlerinden biri olan Matrakçı Nasuh, Osmanlı'nın önemli âlimlerinden tarihçi, hattat ve minyatür ustasıdır. Kendisinin bulduğu matrak oyunu sebebiyle "Matrakçı", bazı kaynaklarda ise "Silâhşor" unvanıyla anılır. Haritacı anlayışı minyatüre uygulayan ilk ressamdır.
Matrakçı Nasuh'un, Kanuni Sultan Süleyman'ın 1533-1536 yılları arasında çıktığı ilk İran seferine dair minyatürlü eseri, Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn isimli yapıtında, 16. yüzyılda yapılmış Anadolu atlası vardır. Eser, Anadolu'dan geçerek İran'a giden yollar hakkında verdiği bilgiler ve ihtiva ettiği kroki tarzındaki haritalarla coğrafî bakımdan da çok önemlidir.
Matrakçı Nasuh eserinde, Irâkeyn Seferi sırasında konaklayıp göçülen menzillerin resimlerini yapmak, bu resimlerin uygun yerlerine menzillerin adlarını yazmak suretiyle eserini bir "menzilnâme" haline getirmiş; Anadolu ve Tebriz'e kadar uzanan bölgede bulunan ve o sırada zapt edilmiş olan yerlerin adlarını topluca vermiştir.
Denizcilik, astronomi ve coğrafyaya dair eserleriyle tanınan Seydi Ali Reis, Sinoplu denizci bir ailenin oğlu olarak 1492'de, Galata İstanbul'da doğdu. 1522 yılında Rodos'un fethine deniz subayı olarak katıldı. Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa'nın yanında yetişti. Kendisini çok takdir eden Barbaros, cihan tarihinin en büyük deniz vuruşmalarından biri olan 1538 yılındaki Preveze Savaşı'nda, Türk donanmasının sol kanat amiralliğini Seydi Ali Reis'e verdi.
Seydi Ali Reis coğrafya, matematik ve astronomi bilgini olmakla ünlüdür. Mir'at-ı Kainat (Kainatın Aynası) adında bir eser yazmıştır. Fakat dünyaca meşhur eserleri Muhit adlı deniz coğrafyasına ait kitabı ile Hindistan gezisini anlatan Mir'atü'l Memalik'tir. Bu eserler, Türk amiralini 16. yüzyılın en büyük bilginlerinden biri derecesine ulaştırır.
Akdeniz'i kasıp kavuran, Osmanlı korsan reislerinden Ali Macar Reis, savaşçılığının yanı sıra deniz bilimlerinde de üstün bilgilere sahipti. 16'ncı yüzyılda yaşamış ünlü Türk denizcisi Ali Macar Reis, yapmış olduğu haritalar ve denizcilik konusundaki çalışmaları ile tanındı. Osmanlı denizciliği ve kartoğrafyasının öncüsü olan Macar Reis'in dünyaca ünlü Atlası, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Kitaplığı'nda bulunur ve yedi haritadan oluşur.
Bunlar; Karadeniz, Doğu Akdeniz ve Ege, İtalya, Batı Karadeniz ve İber Yarımadası, İngiliz Adaları ve Avrupa'nın Atlantik kıyıları, Ege Denizi, Batı Anadolu, Yunanistan ve Dünya haritalarıdır. Atlas, dönemine ait kahverengi bir cilde sahiptir. 18 sayfadan oluşan atlasta, deri parşömen üzerine çizilen haritalar yedi çift sayfa üzerinde 31x43 cm'lik alanı kaplar. Atlasta yer alan ilk altı harita, 16'ncı yüzyıl Osmanlı deniz haritalarının tipik örneğidir. Sonuncusu bir dünya haritasıdır.
1567'de yapılan Ali Macar Reis Atlası'na kaynak olacak birçok harita, İstanbul'daki müzelerde yer alır. Bu portolanlardan (limanları gösteren harita) ikisi, hem tarih hem de nitelik bakımından çok önemlidir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki, Tunuslu İbrahim Kâtibî'nin 1413 yılında yaptığı Akdeniz portolanı ile Deniz Müzesinde bulunan İbrahim Mürsel'in 1460'da yaptığı portolan, Akdeniz, Ege ve Karadeniz'i mükemmel bir doğrulukta gösterir.
Mehmet bin Ömer bin Bayezid-ül-Aşık 964 (1556-57) yılı civarında Trabzon'da doğdu. Yirmi yaşlarında seyahate çıktı, yirmi beş yıl kadar dolaştı. Bu arada doğuda ve batıda bazı seferlere katıldı, çeşitli yerlerde mahkeme kâtipliklerinde bulundu. Bir ara Manisa'ya giderek bir buçuk yıl Şehzade Mehmed'in (III. Mehmed) divan kâtipliğini yaptı. Daha sonra Şam'a yerleşti ve orada vefat etti.
Âşık Mehmed daha çok, hayatının sonlarına doğru kaleme aldığı Türkçe Menâzırü'l-avâlim adlı coğrafî, kozmografik ve topografik eseriyle tanındı. Bu eser, Osmanlı İmparatorluğu'nda Avrupa'nın etkisinin görülmediği, eski Yunan ve İslâm coğrafyasının etkisiyle yazılmış son örneğini temsil etmesi bakımından önemlidir.
Bir giriş, iki bölüm ve bir sonuç kısmından meydana gelen eserin giriş kısmında Allah'ın varlığının delillerinden; birinci bölümde kâinatın yaratılışından, göklerden, yıldızlardan, cennet ve cehennemden; ikinci bölümde yeryüzünden; sonuç kısmında ise dünyanın ömründen ve kıyametten bahsedilir. Eserin asıl önemli kısmı ikinci bölümüdür. Müellif burada on sekiz fasıl halinde yeryüzünden, bilhassa denizlerden, adalardan, bataklıklardan, göllerden, nehirlerden, dağlardan ve bazı şehirlerden bahseder; daha sonra tabii ilimler, madenler, hayvanlar ve insanlar hakkında bilgiler verir.