İşgalden kurtarılan Karabağ’ın tarihi kırılma noktaları
Azerbaycan ile Ermenistan arasında Dağlık Karabağ krizine ilişkin yapılan anlaşma kapsamında dün itibariyle ateşkes ilan edildi. Ermenistan, 30 yıl boyunca Azerbaycan topraklarının yüzde 20'sini oluşturan Dağlık Karabağ bölgesini işgal altında tutmuş; bu işgaller sırasında yaklaşık 30 bin Azeriyi haince katletmiş, 1 milyon kişinin göç etmesine, geride kalanların ise öz vatanlarında mülteci durumuna düşmesine sebep olmuştu. Bağımsızlığını ilan ettiği tarihten bu yana Ermenistan'ın yol açtığı sorunlarla baş eden Azerbaycan'ın işgalden kurtarılan toprağı Karabağ'a dair kırılma noktalarını derledik.
Karabağ, bu tarihten itibaren Oğuzların göçlerine sahne oldu. Ardından Irak Selçuklularının eline geçen Karabağ ve civarı İldenizliler, İlhanlılar, Timurlu ve Akkoyunlular Safevîlere ev sahipliği yaptı.
Osmanlı'nın bu bölgeyle ilgilenmesi ise 16. yüzyılın ilk yarısındaki İran seferlerine rastlar. Ancak bölgenin doğrudan Osmanlı idaresine geçmesi 1578 Osmanlı-Safevî Savaşı sonrasında oldu.
Karabağ 18. yüzyıla kadar Safevîlerin kontrolü altında kaldı. 1722-1724 yıllarında Rusların bu bölgeye inmesi üzerine harekete geçen Osmanlı Devleti, Azerbaycan'ı hâkimiyeti altına aldı. Ruslarla 1724'te İstanbul'da yapılan antlaşmayla Karabağ, Osmanlı Devleti sınırları içinde yer aldı.
Fakat 1731'den itibaren hızlanan Osmanlı-İran Savaşı sonrasında 1736'da yapılan antlaşmayla İran'a bırakıldı. 1780'li yıllarda Ruslar Kafkaslarda giderek etkili rol oynamaya başladılar; 1783'te Gürcistan'ı kontrol altına alarak Kafkaslardaki dengeleri bozdular.
Rusların Ocak 1804'te Gence'yi işgal etmeleri üzerine imzalanan anlaşmayla bölge Rusya'ya tâbi oldu. Şubat 1806'da Rus General Tsitsianov'un Bakü'de öldürülmesini fırsat bilerek Rusları Karabağ'dan çıkarmayı planladılarsa da bu mümkün olmadı.
İran-Rus savaşlarının ardından yapılan Gülistan Antlaşması ile Karabağ Ruslara bırakıldı. Rusya'da Çarlık rejimine karşı meydana gelen isyanlar sırasında 1905'te Karabağ'da Azeri ve Ermeniler arasında çatışmalar çıktı.
1823'te yine Ruslar tarafından verilen aile sayısı 18 bin; nüfus ise 90 bin olarak belirlenmişti. Bu nüfusun üçte biri ise Ermenilerden oluşuyordu.
13 yıl zarfında bir hayli artan nüfus, 1806-1812 Osmanlı-Rus ve 1804-1813 İran-Rus savaşları sırasında Ermenilerin bu topraklara göç ettiğini gösteriyor.
Osmanlı kuvvetleri 25 Eylül 1918'de buralara hâkim oldu ancak 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi'nin ardından bölgeden çekildiler. İngilizlerin eline geçen Karabağ, 1919'da Azerbaycan'a dâhil edildi.
Rusların 1920 Mayıs'ında Karabağ'ı işgal etmesiyle Karabağ meselesi yeni bir boyut kazandı. Mesele Moskova'da ele alınmış ve Anastas Mikoyan'ın 20 Mayıs 1920'de Lenin'e verdiği raporunda Ermenilerin Karabağ'la hiçbir bağı bulunmadığı ve buranın Bakü'den koparılmaması gerektiğini belirtmişti.
