Arama
İslam şehirlerinde cumba nedir?
İslam toplumunda aile hayatının gizliliği ve mahremiyet kavramı önemli bir yerdedir. Ayrıca şehirlerimizden sokaklarımıza, evlerimizden odalarımıza varana kadar pek çok alanda şekillendirici bir etkisi vardır. İslam şehirlerinde hem sokakta bu korunaklığı sağlamak hem de evin şehirle olan ilişkisini koparmamak için evlerden sokağa doğru çıkan cumbalar kullanılırdı. Peki, İslam şehirlerinde farklı coğrafyalarda cumba birimi nasıl değişiklik gösterdi, nasıl adlandırıldı ve cumba başka hangi işlevler için kullanıldı?
🔸 Cumba, bina zemininin üstündeki birinci veya ikinci katlardan, odanın veya sofanın dışarı sokağa doğru taşmış, üstü ve etrafı örtülü biçimine denir. İki katlı evlerde üst katlarda olabileceği gibi iki kattan daha fazla katlı evlerde birkaç kat üst üste de olabilir.
🔸 Küçüklerine "şahnişin" veya "şahniş" de denilen cumbaların üç tarafı pencere ile çevrilidir, ev halkı buradan oturarak sokağı seyreder.
🔸 Tarihi şehirlerin kapladıkları alan surlarla çevrilidir, bu yüzden şehrin arazilerinde ev ve bina yapmak için az yer kalır. İlk kurulduğunda da çok geniş olmayan yerlerde daha da daralmaması için evlerin zemin katları sokağa taşmaz, dolayısıyla da yürüme alanını daraltmazdı.
🔸 Ayrıca yapıların zemin katı, nemli ve rutubetli olduğu için oturmak için uygun değildi. Bu yüzden zemin katlarda daha çok depo, ahır, kiler gibi bölümler bulunurdu.
🔸 Alt katlarda oturma alanı olmadığı ve avlunun etrafı yüksek duvarlar ile çevrili olduğu için cumbalarla üst katlarda, sokağı daha iyi görebilme ve algılama şansı doğar.
🔸 Hem oda ve sofaların üst katta bulunması, binanın esas gövdesinden dışarı doğru asıl yaşama alanı olan oda ve sofaların boyutlarının daha çok büyüyebilmesine olanak tanıdı.
🔸 Ev kompleksine cumbaların da dahil olması ile evler, kendini sokağa bağlayan bir yaşam biçimine kavuştu.
🔸 Osmanlı'nın şehir dokusu daima topoğrafyaya saygılı bir şekilde kurulmuştur. Arazi eğimine göre coğrafyaya zarar vermeyecek şekilde yapılar inşa edilirdi. Dolayısıyla kent planlamasında her yapı alanı dikdörtgen gibi net biçime sahip olamıyordu.
(x)Topoğrafya: Toprağın doğal ve yapay şekillerden oluşan arzi yapısı.
🔸 Mimaride, hem mekanın kullanımı hem de eşyaların güzelce yerleştirilebilmesi için mekanın dikdörtgen olması önemlidir. Zeminde her alanda düz olmayan yerleşme çizgileri alt katın farklı formlarda olmasına sebep oluyordu. Üst katta binanın esas çizgisinin önüne geçen cumba, zemin katta oluşan bu form bozukluğunu düzeltiyordu.
(x)Osmanlı şehirleri atlası: şehirler için yeni tanımlamalar
🔸 Cumba aynı zamanda sokak dokusunun şekillendiren bir etmendir. Evlerin alt katlarında koruma çözümleri ortaya bir kapalılık ve hareketsizlik katar. Cumbaların üst katlarda hafiften dışarı doğru kabartma yapması, ışık ve gölgelerin oluşturduğu yüzeydeki değişen görüntüleri, sokağı hareketlendirir.
🔸 Cumba çıkmaları ile zenginleşen üst katlar, Osmanlı şehirlerindeki sokak dokusuna etkileyici perspektiflerle dikkat çeken görünümler katar.
🔸 Cumbaların malzemesi genel olarak ahşap olmakla beraber zemin kattan farklılaşarak ortaya çıkar.