Kanuni döneminin en ünlü şeyhülislamı: Ebussuud Efendi kimdir?
Osmanlı'da şeyhülislamlar, padişahların yanında, onların devlet işlerini istişare ettikleri önemli bir konuma sahipti. Padişahlar tarafından oldukça hürmet görürlerdi. Ebussuud Efendi ise Kanuni Sultan Süleyman zamanında 27 yıl şeyhülislamlıkta bulunmuş, devrin en büyük alimlerinden biriydi. Kendi dönemi başta olmak üzere sonraki dönemlerde de meşhur tefsir ve fetvaları olmuştur. Peki, Kanuni Ebussuud Efendi'den ne fetvası aldı? En ünlü eseri neydi? İlmiye müessesine nasıl çekidüzen verdi?
30 Aralık 1490'da İstanbul yakınlarındaki Metris Köyünde dünyaya geldi. Ailesi o zaman Amasya'ya bağlı bulunan İskilip'ten olup babası Şeyh Muhyiddin Muhammed Yavsî İskilip'e bağlı İmâd köyünde doğdu.
Şeyh Muhyiddin, Fatih Sultan Mehmet'in oğlu Şehzade Bayezid'in Amasya Sancak Beyliği sırasında sevgisini ve dostluğunu kazandı. Bayezid'in padişah olmasından kısa bir süre sonra Şeyh Muhyiddin'i İstanbul'a davet etmiş ve Sultan Selim civarında kendisi için bir tekke inşa ettirdi. Ebüssuûd'un babası Şeyh Muhyiddin, Sultan II. Bayezid'e yakınlığı dolayısıyla "hünkâr şeyhi" diye de bilinir.
Babası Şeyh Yavsi, II. Bayezid'e intisabı dolayısıyla da hünkâr şeyhi diye tanınan Muhyiddin Muhammed el-İskilîbi, dedesi Mustafa el-İmâdüddin, annesi Sultan Hatun'dur.
Ebüssuûd Efendi ilk tahsilini babasının yanında yaptı. Daha sonra İbn Kemal'den ders aldı. Hocası Mevlânâ Seydî-i Karamânî'nın kızı Zeyneb Hanım'la evlenen Ebüssuûd Efendi, Yavuz Sultan Selim döneminde İnegöl İshak Paşa Medresesi'ne tayin edildi. Buradaki görev süresi sona erince ertesi yıl Dâvud Paşa Medresesi'nde, bir yıl sonra da Mahmud Paşa Medresesi'nde görevlendirildi. 1528 Medâris-i Semâniyye'den Müftü Medresesi'ne müderris oldu. Beş yıl sonra ise İstanbul kadılığına getirildi.
Ebüssuûd Efendi, Kara Boğdan, Estergon ve Budin seferlerinde padişahın yanında yer aldı. Budin'in fethinden sonra şehirde ilk cuma namazı onun tarafından kıldırıldı. Sekiz yıl Rumeli kazaskeri olarak görev yaptıktan sonra Fenârîzâde Muhyiddin Efendi'nin yerine şeyhülislâm oldu.
Ebüssuûd Efendi'nin şeyhülislâm olması bu kurumu diğer ilmî müesseselerin üstüne çıkardı. İlmiye teşkilâtına çeki düzen veren İlmiye Kanunnamesi de Ebüssuûd Efendi tarafından hazırlandı.
Ebüssuûd Efendi birçok hayır eseri yaptırdı. Eyüp Sultan'daki zâviye, sıbyan mektebi ve sebilden oluşan külliyesinde kendi mezarının da yer aldığı aile *hazîresi bulunur.
*Hazîre, külliye, cami, mescit, tekke gibi dini yapıların avlularında yer alan etrafı duvar veya parmaklıkla çevrili mezarlıklara verilen isim.
İstanbul'da Macuncu Odabaşı mahallesinde kendi adıyla anılan bir çeşme ve hamamla İskilip'te babasının türbesi yanında cami, imaret ve mektep inşa ettirdi. Ebüssuûd Efendi ayrıca Kırım'ın Kefe şehrinde bir cami, İnebahtı'da bir mescitle Şehremini Ereğli mahallesinde bir *sıbyan mektebi inşa ettirdi.
Ebussuûd Efendi'nin yaşadığı Kanuni dönemi, Osmanlı medeniyetinin en yüksek seviyesini yakaladığı bir döneme rast gelmektedir. Bu devre ilim ve sanatta olduğu gibi siyasal ilişkilerde de Osmanlı'nın kendisini dünyaya kabul ettirdiği bir dönemdir.
*Sıbyan mektebi, Osmanlı İmparatorluğu'nda ilköğretim kurumlarına verilen genel isimdir.
Kanûnî Sultan Süleyman Ebüssuûd Efendi'ye büyük bir saygı duydu ve Süleymaniye Camii'nin temelini teberrüken ona attırdı.
Padişahın Sigetvar seferinde iken yolda yazdığı ve hasta olan Ebüssuûd'un hatırını sorduğu mektubuna, "Halde haldaşım, sinde sindaşım, âhiret karındaşım, tarîk-i hakda yoldaşım Molla Ebüssuûd Efendi Hazretleri" diye başlaması ve "bende-i hudâ Süleyman Hân-ı bî-riyâ" diye bitirmesi onun padişah nezdindeki itibarını gösterir.
