Kanuni'nin hayatına ışık tutan en önemli kaynak: Süleymannameler
Osmanlı'nın siyasi, kültürel ve birçok alanda zirvede olduğu Kanuni Sultan Süleyman dönemi, tarihimiz açısından büyük bir öneme sahiptir. İşte böyle bir dönemde Osmanlı'nın uzun ve ihtişamlı saltanat hayatını ortaya koyan Süleymannameler, Kanuni'nin hayatını, seferlerini ve Osmanlı tarihini konu ediniyordu. Öyle ki tarih kitaplarındaki birçok eksiklik Süleymannameler ışığında tamamlanmaktadır. Gelin, Kanuni'nin hayatına ışık tutan eserlere yakından bakalım…
📌Bilmek ve bilinmek asırlar boyunca insanlığın üzerinde en ihtimamla durduğu meselelerin başında gelir. Osmanlı sultanları tarih sayfalarında yer alabilmek için birtakım faaliyetlerde bulundular. Bu faaliyetlerin başında padişahların, şehnameci olarak bilinen kişileri sarayda görevlendirmesi yer alıyordu.
Şehnamecilerin görevi; hem Osmanlı tarihini hem de padişahların şahsi biyografi tarihlerinin yazarak belgelenmesini sağlamaktı.
ŞEHNAME NEDİR?
İran'ın milli ve en çok okunan destanlarındandır. Osmanlı hükümdarları, Şâhnâme örneğini göz önünde bulundurarak kendileri için değişik adlarla şehnâme yazdırmışlardır. Fâtih Sultan Mehmed'den IV. Murad dönemine kadar geçen sürelerde "Selimnâme", "Süleymannâme", "Şehinşahnâme" gibi isimlerle kaleme alınan manzum eserlerde bu hükümdarların savaşları, kahramanlıkları destansı bir dille anlatılmıştır.
➡Osmanlı döneminde tarih yazıcılığı geç sayılabilecek bir dönemde başladı. Fatih döneminde başlayan fakat gerekli başarıyı elde edemeyen tarih yazıcılığı Kanuni döneminde asıl hüviyetine kavuştu. Osmanlı Devleti'nin ilk resmi tarih yazıcıları Yavuz Sultan Selim döneminde eserlerini Türkçe ve Farsça olarak kaleme almışlardı. Padişahın adını taşıyan bu eserler zamanla Selimname olarak adlandırıldı.
📌Kanuni döneminde devam eden bu gelenek, önemli bir gelişme kaydetti.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde yazılan, Sultan'ın dönemini ve hayatını konu alan Süleymanname eserleri, Osmanlı tarihine ışık tuttu. Süleymannameler, Selimname geleneğinin bir devamı niteliği taşıyordu. Gelenek Kanuni'den sonra İkinci Selim döneminde de devam etmiş fakat sonrasında sürdürülememiştir.
📌Kanuni dönemini anlatan eserler, özel bir ad taşıyıp taşımadığına bakılmaksızın genellikle "Süleymanname" olarak anıldı. Günümüze kadar ulaşan bu eserler Kanuni'nin hayatını, seferlerini ve döneminde yaşanan olayları aktarmaktaydı. Süleymannameler, Osmanlı tarih yazıcılığının önemli bir ayağını oluşturmaktaydı.
Bu eserler kimi zaman Farsça kimi zamansa Türkçe olarak kaleme alındı. Süleymannameler manzum ve mensur olarak yazıldı. Süleymannameler kimi zaman müstakil kimi zaman ise farklı eserlerin içerisinde yer almıştır.
📌 Kanuni döneminde yaşayan müellifler tarafından yazılması sebebiyle bu eserler her yeni sefer ve hadisede genişletilmiştir.
➡ Süleymannameler, bilhassa araştırmalarda birincil veya ikincil kaynak olarak değerlendirilen tarihi ve edebi eserlerdir. Döneminin dilini ortaya koymaları bu eserlerin edebi yönünü oluşturur. Fakat Süleymannamelerdeki dil yapısını bütün bir 16. yüzyıl edebiyat diline teşmil etmek doğru olmaz. Nitekim bu eserlerde en nihayetinde padişah övgüsü söz konusudur. Bu sebeple ağır bir dil yapısı karşımıza çıkar.
Farsça ve Arapça terkiplerin fazlaca kullanıldığı Süleymannamelerde, dil genel itibariyle ağırdır. Süleymanname yazıcıları devlet görevinde hizmet etmiş müellifler olduğu için, devletin görüşlerini de yansıtan ayrı bir niteliğe de sahiptir.
➡ Süleymannameler yalnızca Kanuni'nin hayatını anlatmakla kalmaz aynı zamanda dönemin sosyal, siyasi, iktisadi ve dini yaşantısına da ışık tutar. Kanuni döneminde yazılan önemli Süleymannamelere yakından göz atalım…
Bostan Çelebi'nin Süleymannamesi, Matrakçı Nasuh'un Süleymannamesi, Ahmet Çelebi'nin Süleymannamesi, Celalzade Salih'in Süleymannamesi türün en başlıca örneklerinden.
📚Eserin muhtavası:
➡Eser, Süleymanname türünün en önemlileri arasında yer almaktadır. Kanuni'nin saltanatının ilk yirmi yılını anlatır. Edebi bir üslupla kaleme alınmıştır. Döneminde yazılan diğer Süleymanname kaynaklarına göre sarayla ilgili daha geniş bir muhtevaya sahiptir.
➡Eser geniş kapsamlı olmasına rağmen diğer tarihçiler tarafından çok da rağbet gösterilmemiştir. Kanuni'nin ilk yirmi yılına kadar en önemli kaynaklardan biridir. Ayıca tarihçi Hammer'ın etkisiyle uzun yıllar başka bir isme atfedildiyse de bu yanlışlık düzeltilmiştir.
"Ve bu sefer-i hümayun eserde leşker kethüdası ve hızane-i amire defterdarı İskender Çelebi'nin mal-i beytül-mal hususunda enva-ı hıyaneti zahir olub Hazret-i Sahib- kıran bi-hümal ırak-ı Acem'e hulul-ı ikbal kıldıkda, kazayası saha-i salnatana arz olunub ma'zul olmışdı. Ba'dehu halk-ı aleme ibret içün ol mahall nasiye-i hayatına dağ-ı siyaset uruldı."
Kanuni Sultan Süleyman yönünü doğuya çevirdikten sonra Irakeyn seferi için İbrahim Paşa'yı ve yanında Defter İskender Paşa'yı ona müşavir ve kethüda olarak göndermişti. İbrahim Paşa'nın etkisiyle gözden düşen İskender Paşa, beytülmala ihanet gerekeçesiyle idam edildi. Eserin bu alıntısında Kanuni'nin Irakeyn seferi esnasında Defterdar İskende Çelebi'nin idam edilmesi anlatılmaktadır.
El yazmalarının ışığında Kanuni'nin seferleri
