Korsanlığın tarihi: Korsanlıktan yetişen Osmanlı denizcileri
Korsanlar, denizlerde gerçekleştirdikleri yağma faaliyetleri ve bunlara ilişkin hikâyelerle zihinlerimizde yer ettiler. Günümüzde olumsuz bir çağrışımda bulunsa da korsanlık, geçmiş dönemlerde denizlere hâkim olmanın, sahil ve deniz ticaretini korumanın önemli bir mihenk taşıydı. Nitekim korsanlar, İslam dünyasında cihad ve gaza anlayışının bir parçası olarak kabul görmüş; Osmanlı deniz donanmasının kuruluşunda ise korsanlıktan yetişen denizciler etkili olmuştu.
Korsan kelimesinin kökeni Latinceden gelen İtalyanca "corsaro" sözcüğünden Batı dillerine ve Arapçaya geçmiş; Türkçeye de Arapça yoluyla geldiği anlaşılmıştır.
🔸 Korsanlık, denizlere hâkim olmak, sahil ve deniz ticaretini korumak ve denizden gelme ihtimali olan tehlikenin önüne geçmek amacıyla yapılırdı.
🔸 Batı dünyasının meşru kabul ettiği bir faaliyet olan korsanlık, İslam dünyasında da cihad ve gaza anlayışının bir parçası olarak kabul görmüştü.
🔸 Uluslararası ilişkilerin savaş esasına dayandığı ve barışın yalnızca özel anlaşmalar aracılığıyla sağlandığı Ortaçağ boyunca korsanlık, hem savunma hem de düşmana zarar verme amacı taşıdı.
🔸 Korsanlık, bu dönemlerde devletler tarafından desteklenen ve karşılıklı ilişkilerde rol oynayan önemli bir faaliyetti.
14. yüzyılda yaşayan Müslüman âlim İbn Haldun'un kaleme aldığı el-İber adlı eserde deniz seferiyle ilgili hadis-i şerife yer verdiği görülür.
🔸 Enes bin Mâlik'ten rivayet edilen hadiste Peygamberimizin (sav) "Rüyamda bana ümmetimden birtakım insanlar şu deniz üstündeki gemilere biniyorlar da, hükümdarların tahtları üzerine kuruldukları gibi kurularak, Allah yolunda deniz harbine giden gaziler olarak gösterildiler" dediği bildirilmiştir.
🔸 Bunun üzerine Enes bin Mâlik'in "Yâ Rasûlullah! Beni de o deniz gazilerinden kılması için Allah'a duâ ediver!" dediği Peygamberimizin (sav) de dua ettiği rivayet edilmiştir.
🔸 Hadiste yer verilen "deniz gazileri" manasına gelen guzâtü'l bahr ifadesinin korsan karşılığında kullanıldığı belirtilir.
(x) Dârimî, Cihâd, 28; Taberânî, XXV, 131-134
Türk tarihinde de korsanlar, karadaki akıncıların denizdeki karşılığı olarak görülürlerdi.
🔸 Levend olarak da adlandırılan korsanlar, gerektiğinde donanmanın seferlerine katılırlardı.
🔸 16. yüzyıl Osmanlı tarihçisi Selânikî Mustafa Efendi, Akdeniz'de "cihad ve gazâda olan benâm korsan ve kurnaz levend taifesi" şeklinde korsanlık faaliyetlerinden söz etmiştir.
🔸 Dîvân-ı Hümâyun'da tutulan mühimme defterlerinde de "levent gemileri" ifadesiyle korsan gemilerinin kastedildiği anlaşılır.
(x) 🔍 Osmanlı'nın askeri öncü birliği: Akıncılar
AKINCILAR KİMLERDİR?
🔸 Osmanlı tarihinde Akıncılar, sınırların güvenliğinde, yeni yerlerin fethinde ve savaşlarda öncü birlik oluşlarıyla oldukça önemli bir rol üstlenmişlerdi.
🔸 Sürekli ordu birliklerine mensup olmayan Akıncılar, silahlarını kendileri temin eder, Rumeli'de sınır boylarına yakın yerlerde otururlar ve düşman topraklarına akınlar yaparlardı.
🔸 Turhanlı, Mihallı, Malkoçoğlu en bilinenlerindendi. Akının her çeşidi, iyi bir plan, emir ve komuta zincirinde yapılırdı.
Korsanlığın geçmişi oldukça eski dönemlere uzanır. Özellikle Doğu Akdeniz kıyıları, Ege adaları ve sahillerinde korsanlık, tarih boyunca yaygın bir faaliyet olarak görülmüştür.
🔸 Milattan önce 1700'lü yıllarda Girit adasında bulunan Minos medeniyetinin ticaret gemilerinde korsanlara karşı silahlı mürettebat bulundurdukları bilinir.
🔸 Yunan mitolojisinde korsanlara karşı savaşlarıyla efsaneleşen kişilere yer verilmiştir.
🔸 Milattan önce 1200'lerden itibaren Ege adalarına korsanlar hâkim olmuş; denizde belli bir alanda hüküm sürebilmek amacıyla uzun yıllar birbirleriyle mücadele etmişlerdir.
🔸 Ege denizi, coğrafi şartları nedeniyle korsanların barınmalarına olanak sağlayan bir yapıdadır ve binlerce yıl burada korsanlar birbirleriyle ya da devletlerle savaşmışlardır.
🔸 Sahili olan ya da deniz ticareti yapan devletler güvenlik sağlamak için tedbir almak yoluna gitmişler; korsanlarla mücadele etmişlerdir.
(x) ⚔ Hulefa-yi Raşidin dönemindeki karışıklıklar ve iç savaşlar
Korsanlığın tarihi ile ilgili Kur'an-ı Kerim'de geçen Hızır kıssasına da işaret edilir.
🔸 Hz. Musa aleyhisselam ile yola koyulan Hızır'ın her sağlam gemiyi gasp eden bir kraldan korumak amacıyla yoksul denizcilere ait bir gemiyi delmesi ve onu kusurlu kılması ayetlerde zikredilmiştir.
◽ "Bunun üzerine birlikte yürüdüler. Kıyıya ulaşıp gemiye bindikleri zaman o kul gemiyi deldi. Mûsâ, "İçindekileri boğmak için mi onu deldin? Gerçekten sen çok kötü bir iş yaptın!" dedi.
(x) Kehf suresi 71. ayetin tefsiri 📕 ve meali🔊
◽ "Gemi var ya, o, denizde çalışan yoksul kimselerindi. Onu delerek kusurlu hale getirmek istedim. (Çünkü) onların gideceği yerde her (sağlam) gemiyi gasp etmekte olan bir kral vardı."
(x) Kehf suresi 79. ayetin tefsiri 📕 ve meali🔊
Bunun dışında Kur'an-ı Kerim'in birçok ayetinde gemilerin bir nimet olarak insanların hizmetine sunulduğuna işaret edilmiştir.
◽ "Kuşkusuz, göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün değişmesinde, insanlara fayda veren yüklerle denizde seyreden gemilerde, Allah'ın gökten indirerek onunla ölü haldeki toprağa can verdiği ve orada her çeşit canlının yetişmesini sağladığı yağmurda, rüzgârları ve gökle yer arasında emre hazır bekleyen bulutları evirip çevirip yönlendirmesinde aklını işleten bir topluluk için elbette nice deliller vardır."
(x) Bakara suresi 164. ayetin tefsiri 📕 ve meali🔊
🔸 Kur'an Yolu tefsirine göre bu ayette zikredilen hususlara işaretle insanoğlu her an Allah'ın varlığını, birliğini, kudretinin yüceliğini yansıtan kanıtların ortasında yaşamaktadır.
🔸 Tabiat Allah'ın yarattığı mûcizedir; fakat insan tabiat olaylarını her gün görüp durduğu için bu olaylardaki tecellilerin farkında değildir.
◽ "Görmez misin, varlığının kanıtlarından bir kısmını size göstersin diye denizde gemiler Allah'ın lütfuyla nasıl yüzüp gidiyor! Bunda çok sabreden, çok şükreden herkes için açık işaretler vardır."
(x) Lokman suresi 31. ayetin tefsiri 📕 ve meali🔊
Bazı ayetlerde ise denizin tehlikeler barındırdığına dikkat çekilmiştir.
◽ "De ki: "Karanın ve denizin karanlıklarından sizi kim kurtarır?" O'na açık gizli yalvararak, "Eğer bizi bundan kurtarırsa andolsun şükredenlerden olacağız" diye dua edersiniz."
(x) En'âm suresi 63. ayetin tefsiri 📕 ve meali🔊
🔸 Müfessirlere göre "karanın ve denizin karanlıkları"ndan maksat, insanların buralarda karşılaştıkları tehlikeler, acılar, felâketlerdir.
🔸 Bu suretle müşrikler, inkârları ve günahları sebebiyle, benzer durumdaki eski kavimler gibi, türlü felâketlere mâruz bırakılmakla tehdit edilmekte ve bu durumlardan kendilerini ancak Allah'ın kurtarabileceği hatırlatılmaktadır.
🔸 Âyette "Karanın ve denizin karanlıklarından sizi kim kurtarır?" diye sorulması, müşriklerin Allah'a inandıklarını gösterir. Nitekim cevap müsbet olacağı için zikredilmeye gerek görülmemiştir.
◽ "Denizde bir tehlikeyle yüz yüze geldiğinizde Allah'tan başka bütün yardıma çağırdıklarınız kaybolup gider. O sizi kurtarıp karaya çıkardığında ise yüz çevirirsiniz. İnsanoğlu çok nankördür!"
(x) İsrâ suresi 67. ayetin tefsiri 📕 ve meali🔊
🔸 Kur'an Yolu tefsirine göre insanlar denizde gemiyle seyahat ederken bir felâketle yüz yüze gelseler, kimilerinin tanrı bilip güvendikleri bütün uydurma güçler kaybolur gider ve orada Allah ile baş başa kalırlar,
🔸 O'na yakarırlar; fakat esenliğe kavuşunca yine eski hallerine dönerler. Allah onların bu hallerini nankörlük olarak nitelemektedir.
Kur'an-ı Kerim'de insanların işlediklerinden dolayı hem karada hem de denizde düzenin bozulduğuna işaret edilmiştir.
🔸 İslam âlimi Muhammed Hamîdullah, bu konuyu Peygamberimiz (sav) döneminde Arap yarımadasını çevreleyen denizlerde gerçekleşen korsanlık faaliyetlerinin çokluğuna işaret olarak yorumlamıştır.
◽ "İnsanların kendi elleriyle yapıp ettikleri yüzünden karada ve denizde düzen bozuldu; böylece Allah -dönüş yapsınlar diye- işlediklerinin bir kısmını onlara tattırıyor."
İslam tarihine bakıldığında, Peygamber Efendimiz (sav) döneminde bazı korsanlık olaylarının gerçekleştiği bilinir.
🔸 Hicret'in 9. yılı olan 631 yılında, Mekke'nin limanı Şuaybe açıklarında siyahi korsanlar görülmüş ve Resul-i Ekrem'e (sav) haber verilmiştir.
🔸 Resulullah (sav), bu korsanların üs olarak kullandıkları adadan çıkarılması amacıyla Alkame bin Mücezziz komutasında 300 kişilik bir kuvvet göndermiştir.
🔸 Basra Körfezi ve Uman denizi kıyılarında da korsanlık olayları sık görülmüştür.
🔸 Hz. Ömer'in halifeliği döneminde bu bölgenin valisi olarak görev yapan Osman bin Ebü'l-Âs es-Sekafî'nin düzenlettiği deniz seferleri, bu korsanların faaliyetlerine yöneliktir.
Müslümanlar, fetihlerin artması ile kısa bir zamanda Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika sahillerine, Basra körfezi ve Uman denizi kıyılarına hâkim olmuşlardır.
🔸 Bu kıyıların hem düşman hem de korsan gemilerine karşı korunması büyük önem arz etmiştir.
🔸 Denizden gelebilecek tehlikeleri önlemek ve cihad yapabilmek amacıyla deniz seferleri için gemiler inşa etmişlerdir.
🔸 Yine Müslüman ticaret gemilerini gasp etmek isteyen düşman korsanlarına karşı savaş amacıyla Müslüman denizcilere gemiler yapılmıştır.
