Arama
Matematik dehası: Gelenbevi
Müslüman bilim insanları, tarihin her döneminde önemli işlere imza atmışlardır. Bu isimlerden biri de Osmanlı Devleti'nin içeride ve dışarıda zorluklar yaşadığı dönemde yetişen Gelenbevi'dir. Matematik ve mantık alanında yaptığı çalışmalarla riyaziyat ilmine damga vuran bilim insanı, özellikle kaleme aldığı logaritma risalesi ile anılır. İşte İsmail Gelenbevi'nin hayatı...
İlmiye sınıfına mensup ailesi
🔷 Gelenbevi'nin Osmanlı Devleti'nde bulunan üç sınıftan biri olan ilmiye sınıfına mensup bir ailesi vardır. Bu sınıfa mensup kimseler devlette kadılık, müderrislik, katiplik gibi görevler yapar.
🔷 Dedesi Şeyh Mahmud ile babası Şeyh Mustafa, Manisa'da kadılık görevinde bulunur. Bu durum Gelenbevi'nin evinde ilmi bir ortamının bulunduğunu gösterir. Osmanlı ilim hayatının büyük ismi, ailesinin ilmi geleneğini sürdürür.
🔍 Bir bilgi: Osmanlı'da yönetici sınıfları
Osmanlı'da yönetim kademesinde üç adet sınıf mevcuttur: Seyfiye, ilmiye ve kalemiye. Seyfiye sınıfı askeri ve idari alanda olan kimselerdir. İlmiye sınıfındakiler hukuk, eğitim ve din alanında görevlilerdir. Kalemiye sınıfı ise bürokrasi ve diplomasi alanında çalışır.
Gelenbevi'nin çektiği sıkıntı
🔷 İsmail Gelenbevi'nin ilim yolunda çektiği maddi zorlukları, onun biyografisini kaleme alan ünlü Osmanlı tarihçisi İbnülemin Mahmud Kemal şöyle anlatır:
"Gelenbevi mum alacak para bulamadığından ötürü medresenin bahçesindeki kandilleri kullanarak kitap okurdu."
🔷 Gelenbevi, babasını kaybedince bir müddet eğitimden uzak kalmasına rağmen, ilim aşkıyla gece ve gündüz çalışarak büyük eserlere imza atar.
🔎 Bir bilgi: İbnül Emin Mahmud Kemal kimdir?
20. yüzyılda yaşamış, son devir Osmanlı devlet adamları, şairleri, mûsikişinasları ve hattatları üzerine biyografileri ve tarih bilgisiyle tanınmış bir âlimdir. Osmanlı arşivlerinin ve eserlerinin korunması için büyük çaba sarf etmiştir.
🔷 İsmail Gelenbevi, payitahta gelerek eğitimine Sahn-ı Seman medresesin devam eder. Medresede hızlı bir şekilde yükselir ve 30 yaşında staja başlar. Üç ya da beş yıl staj yaptıktan sonra mülazemet olarak adlandırılan sürece girer ve müderrislik ya da kadılık almak için sıra bekler.
🔷 Osmanlı'da kadı, atandığı yerde sadece hukuki alandan sorumlu değil aynı zamanda idari ve mali alanlardan da sorumlu kimse idi. Gelenbevi'nin son dönemi haricinde yirmi yıl boyunca nerelerde görev yaptığı tarihi kaynakların yetersizliği nedeniyle bilinmez.
🔎 Bir bilgi: Kadı ataması nasıl olurdu?
Osmanlı medresesinde eğitimini tamamlamış kişi, kadı olabilmek için kazasker huzurunda sınav olurdu. İmtihanı kazanan kişi merkezi bir yerdeki kadının yanında stajyer olarak üç ya da beş yıl görev yapardı. Ardından İstanbul'a döner ve kazalardan birine atanmayı beklerdi.
İsmail Gelenbevi'nin hocaları
🔷 Tarihe bakıldığında, büyük alimlerin hocalarının da ilimde derinleşmiş kimseler olduğu görülür. Gelenbevi'yi de iyi bir bilim insanı yapan en önemli etken hocalarıdır. Devrin ünlü müderrislerinden dersler alır.
🔷 Yasincizade Abdülvehhab Efendi'den Arapça ve nakli ilimler öğrenir. İlmi derinliğinden ötürü "ayaklı kütüphane" olarak anılan Müftizade Mehmed Emin Efendi'nden akli ilimler okur.
🔎Bir bilgi: Neden "ayaklı kütüphane" dendi?
Müftizade Mehmed Efendi'nin ayaklı kütüphane olarak anılmasının nedeni, kendisine sorulan sorulara iyi cevaplar vermesi ve fazla sayıda kitabı ezberleyip, eserler hakkında bilgi sahibi olmasındandır.
İsmail Gelenbevi'nin hocalık hayatı
🔷 İsmail Gelenbevi, 1763 yılında ruus imtihanını kazanarak medresede müderrisliğe başlar. Yıllar süren müderrislik hayatından sonra I. Abdülhamid döneminde kurulan Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun ile İstihkâm Mektebi gibi bazı öğretim kurumlarında riyâziye (matematik) hocalığı yapar.
🔷 Gelenbevi ile ilgili bir diğer rivayet, hocalık görevinden sonra Zeyrek'te bulunan evine kapanıp matematik ile ilgili eserlerle meşgul olduğudur. Hayatının geri kalan kısmını da matematik ve mantık ilmine adar.
🔎 Bir bilgi: Ruus sınavı nedir?
Osmanlı medreselerinde yapılan ruus sınavı ile tayin almaya hak kazanacak kimseler belirlenirdi. Birçok ilmi alanda soruların yer aldığı bu sınavda başarılı olan kişi medreselere öğretim üyesi olarak atanırdı.