Arama
Müslüman alimlerin geometri keşifleri
İslam dünyasında Müslümanlar, tarih boyunca inşa ettikleri pek çok yapıda karmaşık ve zarif geometrik süslemeler kullandılar ve büyüleyici güzellikteki bu eserlerle dünyada ün saldılar. Bu muhteşem motifler, nokta, çizgi ve açılarla oluşturulan iki ve üç boyutlu şekillerin ölçümleri ve özelliklerini ihtiva eden geometri bilimindeki atılımlar olmadan ortaya çıkamazdı. Müslüman alimler, düzgün beşgen, yedigen gibi yüzyıllar boyunca keşfedilememiş geometrik şekilleri çizebilmişler, "altın oran" konusunu ve insan vücudunun bu ölçülere göre yaratıldığını tespit etmişlerdi.
Hazar Denizi'nin güneyindeki dağlık bölgede doğan ve Bağdat'ın pazaryerinde cam şişelerle jonglör gösterileri yapan Ebu Sehl Kûhî, sonradan bilime yöneldi. Arşimet'in çalışmalarına ilgi duyan Kûhî, Küre ve Silindir Üzerine İkinci Kitap adlı esere bir şerh yazdı.
Daha çok konik kesitlere ve bunların karmaşık geometrik nesnelerin yapımında karşılaşılan sorunların çözümünde kullanımına odaklandı.
Örnek vermek gerekirse, bir kürenin segmentine benzer segmente sahip ve ikinci bir kürenin segmentine eşit yüzey alanına sahip olan bir kürenin konik kesitler kullanılarak nasıl oluşturulabileceğini açıklamıştı. Konik kesitler çizmekte kullanılacak, "tam pergel" adını verdiği yeni bir araçtan bahsediyordu.
Ancak Ebu Sehl Kûhî gözünü daha büyük hedeflere dikmişti: Düzgün beşgenin oluşturulmasına ilişkin ayrıntılı yönergeler.
Arşimet, daire içerisine çizilecek bir düzgün beşgen hakkında bir ispat sunarak beşgen oluşturmanın mümkün olması gerektiğinden bahsetmişti, ancak bu açıklama ortaya gerçek bir izlek koymaktan çok uzaktı.
Arşimet tarafından varlığına ilişkin delil sunulmuş olmakla beraber, en iyi Yunan ve Müslüman matematikçiler yüzyıllar boyunca gerçek anlamda bir düzgün yedigen yapamamıştı.
Öyle ki, 10. yüzyıl Müslüman âlimi Ebü'l Cûd bu konuda "belki de bu şeklin yapımı düşünüldüğünden de zordur ve hedefe götüren işaretler hedefin kendisinden dahi uzaktadır" demişti.
Ebu Sehl Kûhî, bu çetrefilli konuya yöneldi. Soruna ustaca yaklaşan Kûhî, problemi üç adıma indirgedi. Bu üç adım geriye doğru izlendiğinde yedigen yapmak mümkün olmaktaydı.
Kûhî bu işlemi şu şekilde açıklıyordu: Yedigenin kenar uzunluğuna dayalı olarak ilgili konik kesiti yaparak başlayın. Daha sonra, verilen orantılara göre bir bölünmüş doğru parçası üretin ve bölünmüş doğru parçasından da belirli özelliklere sahip bir üçgen oluşturun. Son olarak, oluşturduğunuz üçgeni kullanarak yedigeni oluşturun.
Ebu Sehl herhangi bir açıyı üçe bölmekte kullanılan yöntemi keşfetmesiyle de tanınır. Ebu Sehl ile aynı dönemde yaşayan Abdülcelil Siczî'nin "Ebu Sehl el-Kûhî Lemması" adını verdiği bu yöntem, dokuz kenarlı çokgen, yani dokuzgen oluşturulmasında kullanılmıştı.
Güneş saatlerini yapanların saat yüzeyine işlemek için konik kesitleri bilmesi gerekmekteydi. Yunanlılar, "Güneş gün boyunca gökteki dairesel yolunu izlerken, toprağa dikey konumda dikilen sopanın ucundan geçen ışınların çift koni oluşturduğunu ve ufuk düzlemi bu koninin her iki bölümünü de kestiği için koninin ufuk düzlemine kadar olan kesitinin hiperbol olması gerektiğini" bilmekteydiler.