Orta Asya'nın kadim şehri Türkistan'daki tarihi yerler
Kazakistan'ın güneyindeki Türkistan kenti, Orta Asya'nın kadim şehirlerindendir. Eski zamanlarda köşkler, bahçeler, havuzlarla süslü olan bu şehir, Dünya Mirası Kentleri Örgütü'ne üyedir. Türkistan'da birçok tarihi eser bulunsa da içlerinde en önemlisi Hak yolunun eşiği olarak tanımlanan Hoca Ahmet Yesevi Türbesi'dir. Türkistan'da yer alan tarihi eserlere daha yakından bakalım.
Hoca Ahmet Yesevi kimdir?
📌 "Hazret-i Türkistan", "Pîr-i Türkistan" olarak anılan Ahmed Yesevî, sufilik geleneğinin kurucusudur. Hayatı hakkında bilgi oldukça az olsa da tarihî kaynaklar ve menâkıbnâmeler, şahsiyeti hakkında ipuçları verir.
▶ Ahmed Yesevî, 12. yüzyılda bugün Kazakistan'ın Çimkent şehri yakınlarında yer alan Sayram kasabasında dünyaya geldi. Eğitimini tamamladıktan sonra Yesi şehrine (Türkistan) yerleşti. Burada uzun yıllar halkı irşad etti. Ahmed Yesevî'nin hocaları arasında Arslan Baba yer alırdı. Ondan öğrendiği "ehl-i beyt" sevgisi ve tasavvuf anlayışı üzerinde kendi öğretisini oluşturdu.
📌 Ahmed Yesevî, dininin hükümlerini, tasavvuf esaslarını, tarikat adabını öğretirken İslam'ı insanlara sevdirmeye, ehl-i beyt akidesini yaymayı kendine gaye edindi.
▶ İslam alimi, vaktini üçe ayırırdı. Bu zaman diliminin bir kısmında ibadetle meşgul olur diğer kısmında talebelerine ilim öğretirdi. Üçüncü bölümündeyse geçimini sağlamak için tahta kaşık ve kepçe yapıp satardı. Hatta Yesevi'ye dair anlatılan menkıbelere göre, bu kaşıkları öküzün üzerine yerleştirdiği çantaya koyup pazar yerine doğru salıverirdi. Kaşık ve kepçe almak isteyenler, ücretini hayvanın heybesinin içerisine bırakırdı. Parasını ödemeyen olursa da öküz, peşini bırakmazdı.
📌 Hoca Ahmet Yesevi 60 yaşına geldiğinde, "Artık bizim için yerin altı, yerin üstünden daha hayırlıdır" diyerek tekkesinin yanına kazdırdığı yaklaşık 2 metre uzunluğundaki çilehanesine çekildi. Bunu Allah Resulü'ne (sav) olan saygısından yaptı. Çünkü Peygamber Efendimizin (sav) ömrünü tamamladığı zamandan daha fazla yeryüzünde bulunmayı doğru bulmadı.
▶ Vefatına kadar ibadet ve riyazetle meşgul olarak yeryüzüne çıkmadı. Divan-ı Hikmet'i de burada kaleme aldı.
Fikriyat sözlük 🔍
Riyazet: Nefsin isteklerini kırma
📌 Hoca Ahmed Yesevî'nin söylediği "hikmet" adlı şiirlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan Divan-ı Hikmet, tasavvuf edebiyatımızın bilinen en eski örneklerini içerir.
▶ Kur'an-ı Kerim ve sünnetleri kaynak alarak söylediği şiirleri sayesinde, Orta Asya'da İslam'ın iman, amel ve ahlaka yönelik hükümlerinin benimsenmesinde etkili oldu.
▶ Hoca Ahmed Yesevi'den asırlar sonrasında bile insanlara ulaşan bu hikmetler, İslam etrafında örgütlenen bir iman birliğinin teşekkül etmesinde çok önemli bir yere sahiptir.
📌 Hoca Ahmed Yesevi, miladî 1166 yılında vefat ettiğinde dergâhının 100 metre uzağına defnedildi. Basit bir kabir ve türbeden oluşan bu yer, Müslümanların önemli ziyaretgahı oldu. Fakat sonraki devirlerde meydana gelen Moğol istilasından olumsuz etkilendi.
▶ 14. yüzyılda Timur, Ahmet Yesevi'nin kabrini ziyaret etti. Buraya büyük türbe yapılmasını emrederek Türkistan'ın önemli mimarlarından Hoca Hüseyin Şîrâzî'yi görevlendirdi. Birkaç yıl içerisinde türbe, cami ve dergâhla beraber bir külliye oluşturdu. Zamanla aşevi, kütüphane, mescid ve derviş hücreleri de inşa edilerek bir eğitim merkezi haline geldi.
