Osmanlı sıbyan mekteplerinde eğitim sistemi
Çocuklara okuma yazma öğretmenin yanında dinin adap, erkan ve Kur'an-ı Kerim eğitim veren sıbyan mektepleri, Osmanlı döneminde oldukça özen gösterilen kurumlar arasındaydı. "Çocuk yaşken eğilir" anlayışını düstur edinen Osmanlı medeniyeti, her şeyden evvel çocukların eğitimine odaklandı. Çocuk eğitiminin bu denli üzerine titrendiği bir imparatorlukta, eğitim sistemi nasıldı, sıbyan mekteplerinin işlevleri nelerdi, Osmanlı'daki sıbyan mektepleri hangileriydi? Tüm bu soruların cevabını siz Fikriyat okurları için inceledik.
Reşat Ekrem Koçu, Osmanlı Tarihinin Panoraması isimli eserinde, 17. yüzyıl ortalarında yaşamış Mehmet Efendi isminde bir sıbyan mektebi hocasının, "Nevhatü'l- Uşşak" adlı manzumesinde sıbyan mekteplerinin havasını şu beyitlerle aktardığını söyler:
"Dolardı mektebimin içi sıbyan
İderdim onlara talim-i Kuran
Olup beş vakitte mihraba mülazım
Bu manalardı ancak bana lazım
Değildim halkın ağ ü karesinde
Oturmazdım avamın aresinde…"
Bu manzumedeki beyitler bize şunu söylüyor ki mektep muallimleri, bir mahalle içerisinde şeref ve haysiyet sahibi güzide kişiler arasından seçilirdi. Muallimin "avam" denilen halk kesimi arasında bile oturması hoş karşılanmazdı.
Mektep hocaları medrese mezunu kişilerdi. Öğrenciler hoca seviyesine göre gruplar halinde çalışırdı.
Bu beyitlere eski medrese eğitim sisteminin izlerini görüyoruz. Ders esnasında belli bir düzenle oturan çocukların Kur'an okuduğundan bahsedilir. Aynı zamanda ikinci beyitte hocanın dersi nasıl işlediğini de anlıyoruz. Çocuklar Kur'an-ı Kerim veya ezberlerini hocalarının önünde geçerek tekrar etmekteydi. Yapılan bu eylem "ders vermek" olarak adlandırıldı.
Sıbyan mekteplerinde Kur'an, ilmihal bilgileri, namaz sureleri gibi dini eğitimin yanında tarih, coğrafya, güzel yazı, imla ve matematik de öğretilirdi.
Eğitim sabahın erken saatlerinde başlayarak ikindiye kadar devam ederdi, Erhan Afyoncu'nun Sıbyan Mektebi isimli yazısında aktardığına göre, eğitim; öğlen yemek ve namaz arası harici kesintisiz devam ederdi, teneffüs yoktu.
Medeniyetin tüm izlerini eserine taşıyan Evliya Çelebi, gezip dolaştığı yerlerdeki sıbyan mekteplerini de eserine kaydetmişti. Evliya Çelebi'ye göre 17. yüzyılda İstanbul'da 2.000'e yakın mektep vardı. Eserinde sıbyan mektebi öğrencilerinden "ciğerin köşesi, çok sevilen, evlat" anlamında kullanılan Farsça "ciğerkuşe" olarak bahsetmişti. Çelebi, eserine çocukları daima sevgi, şefkat ve muhabbetle konu etmişti.
