Arama
Osmanlı’da Devşirme Sistemi Nasıl İşlerdi?
Devşirme sistemi, Osmanlı tarihinin en ilgi çekici, tartışmalı ve az araştırılmış alanlarından biridir. Osmanlı Devleti, yüzyıllar boyunca Hristiyan tebaadan çocuklar devşirerek onları Müslümanlaştırmış, Türkçe öğretmiş ve eğitimlerinin ardından idari ve askeri birimlerde görevlendirmiştir. Osmanlı tarihçileri genellikle devşirme kökenli idareciler, devlet adamları ve yeniçeri ordusuna odaklanmış, devşirme sürecinin detaylarına ise daha az ilgi göstermişlerdir. Ancak, çocuk tarihi açısından devşirme hikayeleri büyük öneme sahiptir. Bu sistemin ne zaman başladığı tam olarak bilinmemekle birlikte, Osmanlı ordu teşkilatında hayati bir rol oynadığı kesindir.
🔹 Osmanlı İmparatorluğu kuruluşundan itibaren askeri ve merkezi sistemlere büyük önem vermiş ve devletin yükselişinde bu dinamiklerden fazlasıyla yararlanmıştır. İşte bu sistemlerden en önemlilerinden birisi de devşirme sistemidir.
🔸 Devşirme sistemi yaklaşık 14. yüzyılın sonlarından 17. yüzyılın sonlarına kadar uygulanan bir asker ve bürokrat yetiştirme yöntemidir. Bu sistem, Osmanlı'nın özellikle Balkanlarda fethettiği Hristiyan bölgelerden toplanan genç erkek çocukların eğitilerek devlet hizmetine alınmasını sağlayan bir sistemdir.
🔹 Devşirme kanunu, belirli gereklilikler nedeniyle her bölgede uygulanmamıştır. Devşirme sisteminin uygulandığı ilk yıllarda daha çok Rumeli'de Üsküp, Manastır, Köstendil, Prizren, Görice, Samakov, Prebol, Taşlıca, Ergirikasrı, Yanya, Pirlepe, İşkodra, Ohri ve Mostar gibi yerlerde uygulanmıştır. XV. yüzyılın sonlarından itibaren, Anadolu'da Erzurum, Harput, Diyarbekir, Bursa ve İstanbul civarına da yayılmıştır.
🔸 Devşirme yapılmayacak bölgelerindeki ailelerin ellerinde muafiyet belgesi bulunmaktaydı. Genellikle kale ve köprü koruyucuları, maden işçileri ve inşaat işçilerinden devşirme yapılmazdı. Devşirme için Sırp, Boşnak, Arnavut, Rum, Hırvat ve Bulgar çocukları tercih edilirdi; Türk, Yahudi, Kürt, Rus, Acem, Gürcü ve Çingene çocukları ise devşirilmezdi. Ermenilerden ise sadece saray için az sayıda devşirme yapılmıştır.
🔹 Devşirme sisteminde, toplanacak çocukların belirli niteliklere sahip olması gerekiyordu. Hristiyan çocuklarından asil olanlar, iki çocuktan sadece biri ve birçok çocuğu bulunan ailelerin en sağlıklı çocuğu seçilirdi. Tek oğlu olan ailelerin çocukları kesinlikle alınmazdı. Annesiz babasız çocuklar, açgözlü oldukları bilinenler ve çoban çocukları devşirme sistemine dahil değildi. Ayrıca köse, kel, fodul ve doğuştan sünnetli olanlar da devşirilmezdi. Bunların dışında, aşırı derecede uzun veya kısa boylular da devşirme kapsamı dışında tutulurdu. Ancak, endamı düzgün olan uzun boylu çocuklar sadece saray için alınabilirdi.
🔸 Fatih Sultan Mehmed döneminde, kendi istekleriyle topluca Müslüman olmayı seçen Bosna halkının çocukları, babalarının ricası üzerine, bu davranışlarının mükafatı olarak sadece saray ve özellikle Bostancı Ocağı için devşirilirdi. Bu detaylar, devşirme sisteminin ne kadar titiz ve ayrıntılı bir şekilde yürütüldüğünü gösterir. Osmanlı Devleti'nin devşirme sisteminde bölgesel ve toplumsal dinamiklere göre farklı stratejiler geliştirdiğini göstermektedir.
🔹 Devşirme sistemi kapsamında, Osmanlı yetkilileri düzenli aralıklarla Hristiyan Balkan köylerini ziyaret eder ve genç erkek çocukları seçerlerdi. Genellikle 8-18 yaş arasındaki sağlıklı ve yetenekli çocuklar tercih edilirdi. Çocukların seçilme aşaması, devşirme sisteminin önemli ve karmaşık bir sürecidir. Yeniçerilerin bir Hristiyan köyüne giderek çocukları meydanda toplamayıp hemen götürmesi gibi bir eylem, Balkan toplumlarının hafızasında kalıcı bir imaj olarak yer etmiştir. Ancak durumun hiç de böyle ilerlemediğini 1603-1604 kayıt defterlerine bakarak anlaşılır. Kayıtlardan görüldüğü üzere, bir bölgeden devşirme almak zamana yayılmış bir süreçtir.
🔸 Devşirme memurlarının bölgeye gelip devşirmeye uygun çocukların listelerinin hazırlanmasını istemesinden sonra, sürecin altı ay ila bir sene arasında değiştiği tarihi kayıtlarda yer alır. Bu süre zarfında, memurlar dikkatle çocukları tespit etmeye çalışırken, devşirme yapılacak bölgenin ileri gelenlerinden de destek alınmaya çalışmıştır.
🔹 Devşirme sistemine gizliden girmeye çalışanlar olduğu gibi, çocuklarını saklamak isteyenler de çoğunlukta olduğu bilinmektedir. Bazı aileler, çocuklarını erken evlendirerek veya sünnet ettirerek devşirmeden kurtarmaya çalışmışlardır. Hatta, İstanbul'a gelip devşirilen çocuklarını geri kaçırmaya çalışan aileler de arşiv belgelerinde yer alır.
🔸 Çocuklar seçildikten sonra kayıtları tutulur ve yolculuğa hazırlanırlar. Ne tür vasıtalarla ve ne kadar sürede İstanbul'a getirildikleri hakkında kayıtlarda kesin veri yoktur. Ancak, hepsinin "kızıl aba" ve "külah" denilen kıyafetler içinde yolculuklarını tamamladıkları bilinmektedir.