Osmanlı'nın basılan ilk eserlerinden "Kitab-ı Cihannüma" hakkında bilgiler
Coğrafyanın insana oturduğu yerde dünyayı gezen seyyahlar gibi alemi dolaşıp görme imkanı verdiğini, bu eserlerin okunmasıyla ömürleri boyunca seyahat edenlerden daha çok bilgi sahibi olunacağını söyleyen Katip Çelebi, tarih ve coğrafya okumalarının önemli olduğunu vurguladı. Tarih yazarken duyguları bir yana bırakıp, tarafsızlığa bağlı kalmayı da savundu. Bu anlamda ilim çevrelerinin ufkunu açan ve kendisinden sonra yazılan eserlere zemin hazırlayan "Kitab-ı Cihannüma"yı kaleme aldı. İbrahim Müteferrika tarafından sınırlı sayıda basılan Cihannüma hakkında bilinmesi gerekenleri derledik.
Osmanlı'nın ilk sistematik coğrafya kitabı olma özelliği taşıyan Cihannümâ, değişik ilim sahalarına ilgi duymuş olan Kâtib Çelebi'nin en önemli eserleri arasında yer alır.
📌Doğu ve batı bilimlerinin sentezini en iyi yapan Türk bilim adamlarından Kâtip Çelebi, tarih, coğrafya ve astronomi alanlarında önemli eserler yazdı. Tarihle ilgili "Fezleke" adlı eserinin yanı sıra coğrafya alanında Cihannüma ile Osmanlı devletinde bu konuda çığır açtı. Kâtip Çelebi'nin en ünlü eseri "Keşfü'z-Zünun an Esamü'l-Kütübi ve'l-Fünun" ise Batı'da büyük yankı buldu. Çelebi'nin bibliyografya sözlüğü niteliğindeki eserinde 14 bin 500 kitap ve risalenin adı ile yazarı alfabetik düzende yer aldı.
Osmanlı'nın ilk oksidentalisti kimdir?
📌Girit seferi dolayısıyla haritalara ve coğrafya kitaplarına merak salan Kâtib Çelebi eserinin giriş kısmında, coğrafyanın insana oturduğu yerde dünyayı gezen seyyahlar gibi âlemi dolaşıp görme imkânı verdiğini, bu eserlerin okunmasıyla ömürleri boyunca seyahat edenlerden daha çok bilgi sahibi olunacağını söyleyerek coğrafyanın faydalarını belirtir.
📌Batılıların ve Yunanlıların bu alanda İslâm coğrafyacılarından ileride olduğunu belirterek bu eksikliği gidermek için Cihannümâ'yı yazmaya karar veren Çelebi, alimleri toplumun kalbi sayarak bilgiye dair hiçbir şeyin küçük görülmemesi gerektiğini belirtti.
Haritacılık tarihinin önemli bilim insanları isimli dosyamızı buradan okuyabilirsiniz
📌Katip Çelebi'nin 1648'de yazmaya başladığı ve 1654'te eklemeler yaptığı, hattatlarca ve nakkaşlarca birçok kez kopya edilen eserinin el yazmalarından birisi, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Revan Kitaplığı'nda bulunuyor.
📌Astronomi ve coğrafya bilgilerinin yanı sıra sosyal bilimlere de geniş yer ayrılan kitapta, kentlerin enlem ve boylamları, birbirlerine olan uzaklıkları, dönemin dünya ülkelerinde sanayi, halkların din, dil ve nüfus bilgileri aktarılıyor.
📌Eserde aynı zamanda, 13 astronomik ve 26 coğrafi harita yer alıyor.
Tekniği ve sanatıyla özgün haritaların tarihini buradan öğrenebilirsiniz
📌Cihannüma iki defa kaleme alındı. Birinci Cihannümâ'nın başlıca kaynağı Ebu'lFida'nın "Takvimü'l-Büldan"ıdır. Eserde, dört unsur işlenmesi düşünülmüş, ancak sulardan bahsedilen üçüncü bab yazılmıştır. Burada denizler, göller, nehirler anlatılır.
📌Dördüncü bab, arza tahsis edilmiş, burada memleketler ve şehirler anlatılacakken tamamlanamamış, Endülüs; Mağrib ülkeleri (Kuzey Afrika) olan Fas, Cezayir, Tunus ve Libya; İklim-i Rum yani Osmanlı ülkesi verilmekte, Bursa, İstanbul, Edirne, Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa kısmı yani Rumeli, Bosna ve Macaristan'dan, en son Hatvan şehrinden bahsedilmiştir.
Bugüne ulaşan çeşitli nüshalarından anlaşıldığına göre Cihannümâ, kaynak niteliğindeki malzemesi ve planları itibariyle değişik tarihlerde iki defa kaleme alınmış, ancak her ikisi de tamamlanmadan bırakılmıştır.
📌Katip Çelebi katıldığı Girit seferinde kitabı yazmaya karar verir. Coğrafya kitapları ve haritalar ile uğraşmaya başlar, seferden sonra yazım işine koyulur. Cihannüma'nın yazımı 1648'de başlanmış, kısa bir aranın ardından 1654'te Katip Çelebi tarafından yeniden yazılmaya başlanmıştır. Kitabın yazımı 1657'de Katip Celebi'nin ölümüne kadar devam eder. 1732'de Osmanlı matbaacılığı'nın öncüsü kabul edilen İbrahim Müteferrika tarafından eklemeler yapılarak basılır.
Osmanlı arşivinden fotoğraflarla Girit
