Arama
Osmanlı’nın gönül yolculuğu; Mekke ve Medine’ye gönderilen hediyeler
Surre alayları; Kabe'nin bakımı, tamiri, inşası ve Müslümanların hac görevini yerine getirmeleri için yola çıkan Mekke ve Medine'ye gönderilen hediye ve sadakaları taşıyan hac kervanıdır. İstanbul'dan dualarla yola çıkan alay, oradan Haremeyn'e giderek ahaliye, zahitlere, Mekke emirlerine, Hicaz bölgesinde yaşayan ihtiyaç sahiplerine emanetlerini ulaştırırdı. Peki, bu alayda yer alan hediyeler nelerdi?
Sözlükte "içine altın ve para gibi kıymetli eşyaların konulduğu kese" anlamına gelen 'surre' kelimesi, her yıl hac mevsiminde yola çıkan alay, Harem-i şerif ahalisine, zahidlere, mukaddes yerlerin emniyetini sağlayan Mekke emirlerine ve Hicaz bölgesinde yaşayanlara dağıtılan para ve değerli eşyalara denirdi. Surre alayı, Kâbe'nin bakımı, her yıl eksiklerin gözden geçirilerek tamir ve inşası, Müslümanların hac farizesini yerine getirmeleri için güzergahın ve Kâbe'nin hazırlanması ve asıl önemlisi iktisadi kaynaklardan yoksun olan bir bölgenin, yani Mekke ve Medine fukarasının geçimini sağlayacak sadakanın taşındığı hac kervanıdır.
Haremeyn'e surre gönderilme geleneğinin ne zaman başladığı tam olarak belli değildir. Fakat bu adetin Abbasî Halifesi Mehdî-Billâh zamanında ortaya çıktığı görüşü hâkimdir. Bu dönemde hac yollarının güvenliği ve bu yol üzerinde bulunan su kuyularının bakımı, hacıların konaklama gibi ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla bazı tedbirler alındı.Daha sonraki yıllarda Fatımîler, Eyyübîler ve Memlüklüler tarafından da surre geleneği devam ettirildi. Osmanlı'nın son dönemine kadar devam eden güzel geleneklerden olan surre alayı, İslam topluluklarının arasında bir muhabbet ve hürmet bağı oluşturdu.
Osmanlı Devleti'nde ilk bilinen surre alayı, Yıldırım Bayezid tarafından Edirne'den gönderildi. Gönderilen hediyeler arasında 80.000 altın da vardı. Bu geleneği Çelebi Mehmet, İkinci Murat Han ve Fatih Sultan Mehmet artırarak devam ettirdi. Yavuz Sultan Selim döneminde halifeliğin Osmanlı'ya geçmesiyle bu daha da sistemleştirildi.
Haremeyn-i Şerif'e her şeyin en güzelini layık gören Osmanlı, surre alaylarına özellikle dikkat ediyordu. Devletin en zor zamanlarında da devam eden alaylar, Haremeyn Evkafı Nazırı Darüsseade Ağalarının (harem ağaları) sorumluluğuyla hazırlanırdı.
Gönderilecek para ve eşyaların listesini gösteren surre-i hümayun defterini darüssaade ağasının yazıcısı ve Haremeyn müfettişi mühürlerdi. İmzalana deftere nişancı tuğra çekerdi. Daha sonra ise padişahın Mekke emirine hitaben yazdırdığı name-i hümayun kızlar ağası tarafından surre eminine teslim edilirdi.
Her yıl Recep ayının girmesiyle birlikte İstanbul'da surre alayı hazırlıkları başlardı. Recebin on ikinci günü padişahın da katıldığı büyük bir merasim yapılırdı.
Osmanlı'nın misafirperverliğini gösteren bir Ramazan geleneği
Surre alayına davet edilenler, Topkapı Sarayı'ndaki Kubbealtı önünde toplanırdı. Mekke şerifine gönderilecek mektup ile surre-i hümayun torbaları hafızların okuduğu Kur'an-ı Kerîm eşliğinde padişah huzurunda mühürlenir ve surre eminine teslim edilirdi.
Padişahın hediyelerinden oluşan mahmil-i şerifi taşıyan deve başta, surre torbalarının yüklendiği diğer deve ve katırlar arkada olmak üzere sarayın orta kapısı olan Bâb-ı Hümâyûn'dan çıkıp Sirkeci'deki Kireç İskelesi'ne gidilirdi. Oradan Kaptan Paşa'nın hazırlattığı kayıklara bindirilen surre alayı, Üsküdar'a geçer ve mukaddes topraklara kadar kara yoluyla giderdi.