Osmanlı'nın külhanbeyleri hakkında 10 bilgi
Her dönemde olduğu gibi Osmanlı döneminde de toplumsal kesimde kendilerine has tarzlarıyla farklı türde insanlar yaşamıştı. Çocuk yaşta külhancılar tarafından himaye edilip korunan, kendilerine özgü hayat tarzları, kılık kıyafetleri, konuşma biçimleri ve davranışlarıyla aykırı bir sınıf olan külhanbeyleri bunlara örnekti. Peki, Osmanlı'nın bu en renkli zümrelerinden biri olan külhanbeyleri kimdi? Ne iş yapar, nasıl geçinir ve toplumdaki konumları neydi? İşte Osmanlı'nın en marjinal zümrelerinden biri olan külhanbeylerine dair 10 ilgi çekici bilgi...
Külhanbeyleri genellikle öksüz kalmış veya evden kovulmuş çocukların oluşturduğu bir sınıftı. Başlarını sokacak yerleri olmadığı için merhametli hamam sahipleri bu çocuklara sahip çıkar, kış günleri hamamların külhan mahalline (hamam suyu ısıtan ocak) kabul ederek kışı geçirmelerine izin verirler, çocuklar da böylece korunmuş olurdu. Bazı hamamlarda birkaç tane olan bu çocuklar, zamanla "külhanbeyi" olarak anılmışlardı.
11-15 yaşlarındaki kimsesiz çocuklar, Apaş Tekkesi denilen hamam külhanında, destebaşı unvanlı amirleri tarafından bir imtihana tabi tutularak hamama kabul edilirlerdi. Bunun için bir tören düzenlenirdi. Külhanbeyi adayının o gün çarşıdan topladığı erzakla pişen yemek, törenle yendikten sonra kardeşlik merasimi adı verilen törene geçilir, kardeş olarak iki kişiye bir gömlek giydirilir, fatiha okunarak tören sona erdirilirdi.
Külhanbeyi olabilmenin bazı şartları vardı. Bunun ilki, adayın annesiz babasız olmasıydı. Kardeşinin olması bir engel teşkil etmemekle birlikte, hiçbir aile bağının olmaması tercih sebebiydi. Dışarıda herhangi bir dereceden akrabası olanlar tercih edilmezlerdi.
Hamamda on kişilik gruplar destebaşı tarafından yönetilirlerdi. Destebaşı kişi külhanın düzenini korumakla görevli olup üyelere, kurallara uymaları konusunda nasihatlerde bulunur, onların dışarıda nasıl davranmaları gerektiğini anlatırdı. Her yerde olduğu gibi külhanda yaşamanın da belli kuralları vardı. Akşama doğru, külhanbeyleri gündüz topladıkları yiyeceklerle ocağa dönerler ve yemek hazırlamaya başlarlardı. Külhan sakinlerinin sayısı tam olarak bilindiğinden, ocağın son sakini dönünceye kadar yemek yenmezdi. Külhanın kapısı aralık bırakılır ve herkes geldikten sonra kapı kapatılırdı. Yemekten sonra bir süre şarkı-türkü söylenir, gazeller okunurdu. Çeşitli çalgı aletleri eşliğinde eğlenceler yapılır ve oyunlar oynanırdı.
Hamamlarda bu çocuklara birtakım yapmaları için birtakım görevler verilirdi. Kütüklerin hamam taşınmasına yardım etmenin yanında ocak külünü dışarı atar, ortalığı temizler, külhancıya yardım ederlerdi. Bunun yanında 16- 23 yaşları arasındaki yetişkin külhanbeyleri İstanbul'da kış mevsiminde meydan süpürgesi denilen büyük süpürgelerle çamurlu yolları temizlerlerdi. İstanbul'da modern belediye hizmetlerinin verilmesinden önce, kışın sokaklarda biriken çamurları mahkumlar süpürmekteydi. Daha öncesinde ise bu işi gönüllü olarak külhanbeyleri yapmışlardı.
Osmanlı sultanları nasıl yemek yerdi? Osmanlı mutfağından günümüze gelen yemekler
Külhanbeylerinin hamamda olduğu gibi hamam dışında da uymaları gereken birtakım kurallar vardı. Yaşları 10-14 arası olan külhanbeyleri dışarıya ikişer ikişer çıkmalıydılar. Bunların, Yahudilere saldırmaları şiddetle yasaklanmıştı, zor durumdaki küçük çocukları ve güçsüz kadınları savunmaları gerekirdi. Seyyar satıcılardan hiçbir şey isteyemezlerdi. Fakat istedikleri parayı vermezlerse, özellikle lalalarıyla dolaşan ekabir takımına sataşmalarına izin verilmişti.
Osmanlı şerbetleri nasıl yapılır? Ramazan'a özel Osmanlı şerbetleri
