Osmanlı'nın şifreli yazısı: Siyakat
Osmanlı'nın devlet sırlarının korunmasını sağlayan siyakat yazı türü, devletin mali kayıtlarında kullanılırdı. Özel yetiştirilen katipler tarafından yazılıp okunan siyakat, bir şifre yazısıydı. Özel yazım teknikleri sayesinde uzmanı olmayan kişilerin okumasını engelleyen bu yazı türü, asırlar boyunca Osmanlı'da kullanıldı. Peki siyakat nasıl yazılıp okunurdu? Osmanlı bu yazı türünü nasıl kullanmaya başladı?
◾ "Anlatım biçimi sözün gelişi, sözün kesintisiz birbirini takip etmesi; tarz, tertip, nizam" anlamına gelen siyakat, Osmanlı'da belge ve kayıtlarında kullanılan bir yazı türüdür.
◾ Osmanlı'da kullanılan siyakat, okunması en zor olan yazı çeşididir. Prof. Uğur Derman, okunup yazılması zor, âdeta şifre gibi olan siyâkat hattının sanat gayesiyle yazılmadığını söyler.
Prof. Uğur Derman'ın Fikriyat'taki yazılarına buradan ulaşabilirsiniz.
◾ Ehli tarafından yazılıp yine ehli tarafından okunabilen yazı çeşidinin ortaya çıkışı hakkında çeşitli rivayetler bulunur. Abbasiler döneminde icat edildiği düşünülen bu yazı türüne asıl şeklini Osmanlılar verdi. Hüsam-ı Rumi, siyakat yazısını ilk yazan kişidir.
◾ Selçuklular vasıtasıyla Anadolu'ya gelen siyakatin kendine has rakamları bulunur. Arazi ve emlâk defterleri, defter-i Hâkânî gibi resmi kayıtlarda kullanılan siyakatte normal rakamlar yerine şifreli rakamlar tercih edilir.
◾ Fatih Sultan Mehmed'in vakıflardan sorumlu katibi Hüsâm-ı Rûmî ve Tâcîzâde Câfer Çelebi tarafından iyileştirilen siyakatte, resmi kayıtlarda yeni usul ve düzenlemeler yapıldı.
◾ Beynizâde Mehmed, Oğlan Memi, Selîsî Ahmed, Sünbül Memi çelebiler ve Matrakçı Nasuh ünlü siyakat kâtipleridir.
Matrakçı Nasuh'un kaleminden Kanuni Sultan Süleyman'ın İran Seferi
◾ Siyakat, kufi ve nesih kırmaları denilen yazı çeşitlerinin birleşmesinden meydana geldi. Kimi harflerde bulunan noktalar, kelime sonunda bir işaret gibi takılır. Genellikle bütün harfler özellikle de küçük bacaklı harfler kısa, kavisli olan harfler ise düz yazılır.
◾ Genellikle kısaltmaların kullanıldığı siyakatte harflerin noktasız yazılmasının nedeni, belgede gizliliği korumaktır. Bu sayede konuyla ilgisi olmayanlara okuma imkânı verilmez.
