Türkiye'nin en eski ahşap camisi: Göğceli Camii
Toplayan, bir araya getiren manalarına gelen cami, yüzyıllardır Müslümanlar için manasını yaşatan bir sözcüktür. Bu minvalde bir yaşam alanı da olan cami yapıları, bulundukları bölgenin coğrafi özelliklerine göre yapı malzemesi seçilerek inşa edilir ve zamanla kültürel bir değere dönüşürler. Bu müstesna değerlerden biri de yüzyıllardır ayakta duran, Selçuklulardan miras kalan Göğceli Camii'dir. Türkiye'nin en eski ahşap camisi olma özelliğini taşıyan bu yapıyı gelin yakından tanıyalım...
🔴 Samsun'un Çarşamba ilçesinde yer alan Göğceli ya da Gökçeli Camii, Göğceli Mezarlığı içerisinde yer alır. 1206 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde yapılan cami, tamamen ahşap malzemeden yığma tekniği ile inşa edilmiştir.
📌I. Gıyaseddin Keyhüsrev kimdir?
Türkiye Selçuklu Sultanı olan Keyhüsrev, iki farklı dönemde tahta çıkar. 1192'de çıktığı Anadolu Selçuklu tahtını dört yıl sonra II. Süleyman Şah'a terk etmek zorunda kalıp, Süleyman Şah'ın vefatının ardından geri dönüp tekrar tahtı ele geçirir. Hükümdarlığı sırasında Antalya'yı fethederek Anadolu'yu uluslararası ticaret yollarının merkezi haline getirir. Kayseri'de kız kardeşi adına yaptırdığı Gevher Nesibe Dârüşşifâsı ve Tıp Medresesi İslami dönemde Anadolu'da inşa edilen en eski hastane ve dünyanın ilk tıp fakültelerindendir.
📌Yığma tekniği nedir?
Herhangi bir iskeletsel sisteme sahip olmayan, duvarlarının taşıyıcı nitelikte olduğu, tuğla,taş vb. elemanların üst üste konularak ve harçla bağlanarak, elemanların düşey yükleri birbirine aktarmasına esasına dayalı çalışan yapısal sistemlere denir.
🔴 Göğceli Mezarlığı içinde yer alan cami, Anadolu ahşap mimarisinin en güzel örneklerinden biridir. 1206 yılında yapılan camiinin giriş revakları 1335 yılında onarım geçirmiştir. Yapının kim tarafından yapıldığı bilgisine ulaşılamamıştır.
🔴 Tek katlı yapının, üst üste yığma tekniğiyle yapılmış duvarlarını tek parça kalaslar oluşturur. Duvarlarda, direklerde, direk başlarında, kirişlerde, merteklerde, mahya ışığı gibi yapının birçok yerinde karaağaç, diş budak, kestane gibi ağaçlar kullanıldığı görülür.
📌Mertek nedir?
Yapıda kullanılan dört köşe ya da yuvarlak, kalınca ağaçlara verilen isimdir.
Göğceli ismi nereden geliyor?
🔴 Caminin ismi hususunda farklı varsayımlar bulunmakla birlikte bu görüşlerden birisine göre caminin adı içerisinde bulunduğu mezarlıktan gelir.
🔴 Mezarlıklara eskiden dünyadan göçenlerin bulunduğu alan manasında "göç ehli" denilirken, göç ehli tabiri zaman içerisinde önce "gökçeli"ye dönüşür. Bu tabir daha sonra da değişime uğrayarak günümüze göğceli olarak gelir. Başka bir görüşe göre ise caminin yapımında kullanılan ağaçların çok uzun ve ağır olması sebebiyle camiye "göğceli" denir.
🔴 İnşa veya onarım kitabesi bulunmayan caminin yapılış tarihi hakkında farklı bilgilere rastlanır. Caminin, 1974 Samsun İl Yıllığı'nda 1191 yılında, İlimiz Samsun'da ise 1195 yılında inşa edildiği belirtilirken, Dendrokronoloji uzmanı Peter Ian Kuniholm'ün çalışmaları sonucunda 1206 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde inşa edildiği kesin olarak tespit edilir.
🔴 Göğceki Cami, Türkiye'deki en eski ahşap camidir. Bununla birlikte caminin son cemaat yeri ve revakının 1338 yılında eklendiği veya tamir edildiği yine aynı analize göre ortaya çıkar.
🔴 Caminin tarihine ilişkin bir başka rivayete göre Trabzon üzerine sefer hazırlığında olan I. Gıyaseddin Keyhüsrev bölgede gemiler inşa ettirmekteyken bu camiyi de aynı gemi ustalarına inşa ettirir. Bu rivayetin sebebiyse caminin inşa stilinin gemi inşa şekliyle benzerlik göstermesidir.
🔴 16 Mayıs 1986 tarihindeki 2289 sayılı kararla taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenen ve günümüzde etkin olarak kullanılan cami, son olarak 2007 yılında tamir görür. Tamirat sırasında caminin taşıyıcılarının birisinin üzerinde Arap rakamlarıyla yazılmış 592 (miladi 1195) yılının yer aldığı tespit edilmiş ancak bu yılın neyi temsil ettiği hala çözülememiştir.
