Sultan II. Mahmud ve modernleşmenin yolunu açan ıslahatları
Sultan II. Mahmud, Osmanlı tarihinde iz bırakan hükümdarların başında gelir. Devlet-i Aliyye'de modernleşmenin temellerini atmış; ancak geleneğe olan bağlılığını hiçbir zaman yitirmemişti. İyi bir tahsil gören II. Mahmud, güzel sanatlara ilgi duymuş; hüsn-i hat alanında henüz şehzadelik yıllarında icazet almıştı. Tambur çalan ve ney üfleyen II. Mahmud, yazdığı şiirlerde ise "Adli" mahlasını kullanırdı. Tıp, eğitim, askeri, idari, hukuk ve sosyal alanlarda pek çok yeniliğe imza atmış ve kendisinden sonra gelen Osmanlı sultanlarını bu anlamda etkileyerek reformların öncüsü olmuştu.
Bütün hayatı boyunca kullandığı "Adlî" mahlası kendisine daha doğduğu zaman verildi. Hükümdarlığı dönemindeki icraatları nedeniyle bazıları kendisini tekrar ihya etmek üzere her yüzyılda bir gelmesi beklenen "müceddid" yani yenileyici olarak kabul edip "Büyük" sıfatıyla yâd etmişlerdi.
Şehzade henüz 5 yaşındayken babasını kaybetti. Ancak çocuk özlemi bütün hayatına damgasını vuran III. Selim, küçük Mahmud ve kardeşi Mustafa ile yakinen ilgilendi ve kuzeninin rahat bir şehzadelik hayatı geçirmesini sağladı. Mahmud bu sayede bütün şehzadelere verilen klasik eğitimin yanı sıra devlet idaresi ve reformun kaçınılmazlığı hususunda da hayli iyi yetiştirilerek ufku genişledi.
Birçok Osmanlı padişahı gibi o da hat sanatına merak saldı. Kebecizâde Mehmed Vasfi'den sülüs-nesih yazıları meşk etti ve 1807'de ondan icazetname aldı. Padişah olduktan sonra da hatla ilgilenmeye devam etti ve celi sülüs hattına yeni bir üslup kazandıran Mustafa Râkım Efendi'yle vefatına dek çalışmalarını sürdürdü. Onun güzel yazma konusundaki ilgisi yalnız sanatla sınırlı kalmadı; yazılan evrakın hazırlanmasında titizlik gösterdi ve bu durum ömrü boyunca devam etti.
II. Mahmud, hattatlığının yanı sıra iyi bir bestekârdı. Tambur çalar ve ney üflerdi. Bugün tespit edilen 26 bestesi arasında özellikle hicaz divanı ünlüdür. "Adli" mahlasıyla yazdığı şiirlerinden anlaşılacağı üzere şehzadeliğinde iyi bir klasik edebiyat eğitimi aldı. Şu beyiti oldukça meşhurdur:
"Sevdâ-i muhabbet esiyor şimdi serimde
Takdire ne çâre, bu varmış kaderimde"
