Türk evinin coğrafyası ve Osmanlı konutları
Türk evi, Türklerin yaşadığı farklı coğrafyaların mimari özelliklerinin ve yaşama kültürünün yüzyıllar içinde yoğrularak kendine has özellikler oluşturması ile mekana yansıdı. Kendine özgü malzeme, tasarım, süsleme öğeleriyle bir yaşam ve kültürün simgesi haline geldi. Peki bulunduğu coğrafyaların Türk evinin bu özgünlüğü kazanmasına katkısı neydi?
📌 Türkler, Anadolu'ya gelmeden önce yeni bir yere yerleşirken veya evlerini, çadırlarını yaparken dikkat ettikleri hususlara Anadolu'ya yerleştikten sonra da dikkat etmeye devam ettiler.
📌 Türklerin yerleştikleri ilk coğrafyalarda iklim şartları genellikle benzer özellikler gösteriyordu. Anadolu'ya geldiklerinde ise farklı şartlarla da karşılaştılar. Bu da Türk evini yeni, dayanıklı, özgün ve uyumlu kıldı. Kimi yerlerde belli mevsimlerde halkı zorlayan hava koşulları, üretilen eşsiz mimari çözümlerle bir avantaja dönüştü.
📌 Türk evi inşa edilirken yön verici olan temel etmenler ise şunlardı:
- Sosyal ve kültürel yapı
- İklim
- Malzeme olanakları
- Topografik yapı
- Teknoloji
- Ekonomik etkenler.
📌 Bu etmenler ışığında Türk evi bölgeden bölgeye farklılaşarak yerel mimariyi belirledi.
📌 Osmanlı egemenliği döneminde Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da var olmaya devam etti.
📌 Orta Anadolu'da Türk evi örneklerine baktığımızda eski çağlardan gelen kerpiç ya da taş yapı yapma geleneğinin devam ettiği göze çarpar.
📌 Doğu Anadolu'ya geldiğimizde ise İran ve Orta Asya etkisi ile yerel ve yoğun malzeme olan taşların kullanıldığını görürüz.
📌 Güneydoğu Anadolu'da Suriye ve Mezopotomya'nın eyvanlı evleri yapıları ile yerel mimariye dahil olur.
📌 Mora ve adaların da içerisinde bulunduğu güneybatıda Akdeniz kültürü Türk evlerinde kendini hissettirir.
Eyvan: Üç tarafı kapalı bir tarafı açık genellikle üstü kapalı mimari eleman.
📌 Yerel ev kültürünün çok güçlü ya da ahşap malzemenin az bulunduğu bölgelerde; önce Türk evine özgü bezeme ve yapı öğeleri kullanılarak başlayan etkisi git gide artarak plan şemaları ve yapım tekniklerine kadar pek çok yere dahil oldu.
📌 Kıyılarda, kıyılara yakın iç bölgelerde ve merkezi yönetimin hakim olduğu bölgelerde ahşap malzemenin bol olmasından kaynaklı olarak Türk evleri ahşap çatkılı bir yapıya sahiptir.
