Yatay mı, dikey mi, mimari mi?
İnsanoğlunun doğaya egemen olma sevdası, yerçekimine meydan okurcasına yükselme tutkusunu ortaya çıkardı. Modern materyallerin yaygınlaşmasıyla birlikte güçlenen dikey mimari, sağlıksız ve niteliksiz yapılaşmaya doğru zaman içerisinde evrildi. Son zamanlarda ismini sık sık tuttuğumuz yatay mimari ise Turgut Cansever'in öncülüğünü yaptığı, insanlık için huzurun kapılarını arayan esas kavram.
◾ Sanayi Devrimi dünyada pek çok alanda facia niteliğinde gelişmelere neden olacak bir akım olarak dünya tarihinde yer bulurken, mimarlık biliminde de büyük başkalaşımlara neden oldu.
◾ Yeni endüstriyel malzemeler piyasalarda geleneksel yöntemleri rafa kaldırarak büyük bir istilaya sebep oldu. Bu durum aynı zamanda insanlara aynı arazide yüksek yapılar inşa edebilmenin de kapılarını araladı.
◾ Esasında yükseğe, daha yükseğe çıkmak, bulutların fevkinde insanoğlunun yüzyıllardan beridir hayalini kurduğu, bir şekilde gerçekleştirebilmenin denemelerini yaptığı bir idealdi.
◾ Öyle ki zeminden oldukça yükselmek Resulullah (SAV) zamanında, Asr-ı Saadette dahi gündeme gelmiş, konuşulmuş bir meseleydi.
◾ Elbette "Kıyamet alametlerinden biri de, yalın ayak, çıplak, yoksul koyun-keçi çobanlarının binaları yükseltmekte birbirleriyle yarış ettiklerini ve böbürlendiklerini görmendir."
(Buhari, Fiten: 25; Ahmed bin Hanbel, Müsned, II/313)
◾ Resulullah'ın (SAV) bir kıyamet alameti olarak zikrettiği bu gerçek, özellikle 19. yüzyıldan sonra yeryüzünde oldukça arttı ve tüm aşikarlığı ile belirmeye başladı.
◾ Çeliğin yaygınlaşması ve elektrikli asansörlerin kullanılması, gökdelen olarak tabir edilen yapıların inşaatına büyük bir hız kazandırırken, dikey mimari olarak nitelendirebileceğimiz yüksek yapılar şehirlerde karakteristik bölgeler oluşturdu.
◾ 2-3 veya daha az katlı yapılar yeryüzünden yavaş yavaş silinerek yerini, apartman, gökdelen gibi insanların istif edildiği depola niteliğindeki binalara bıraktı.
◾ Esasında mimarlık literatüründe dikey – yatay gibi bir sınıflandırma yer almazken, büyük yüksekliklere ulaşan ve pek çok kat olarak inşa edilen bu yapılar dikey bir adlandırmayı kaçınılmaz kıldı. Gelişen dikey mimari tabiri dolayısıyla bunun karşıt söylemi olarak yatay mimari kavramını türetti.
◾ Yatay mimari şehirlerin görünümüne olumlu katkı sağlamak, mahalle kültürünü yeniden inşa ederek komşuluk ilişkilerini güçlendirmek, doğal afetlerden sonra oluşacak yapı hasarlarını azaltmak amacıyla geliştirildi ve şehirlerde kısmen yürürlüğe sokuldu.
