Zamanı aşan seyyah: Evliya Çelebi
Bir rüyanın sonunda yollara düşen ve "seyyah-ı alem" olarak anılan Evliya Çelebi, 51 yıl süren seyahatlerini "Seyahatname" adlı eserinde derlemişti. Yaşadığı dönem, gördüğü yerler ve edindiği bilgileri kendine has bir üslupla nakleden seyyah, tarihi olarak da insanlığa hizmet etmiş oldu. Adı anıldığında "seyahat" kelimesi akla gelen Çelebi'ye dair bilinmeyenleri araştırdık.
◾ Osmanlı tarihinin en müstesna şahsiyetlerinden Evliya Çelebi, naklettikleri, gördükleri ve söyledikleri ile tarihe damga vuran bir karakterdi.
◾ Bir kültür savaşçısı olan Evliya Çelebi Osmanlı ülkesine daha önce duyulmamış kültürleri tanımış ve bunları kayıt altına alarak adeta bir kültür hazinesi oluşturmuştu.
Altı padişah gören seyyah
◾ Hayatı boyunca tam altı padişahın hükümdarlığını gören Evliya Çelebi, I. Ahmed, I. Mustafa, II. Osman, IV. Murat, I. İbrahim, IV. İbrahim'in sultanlık devirlerinde yaşadı.
◾ Duraklama olarak anılan devirde yaşayan seyyah, yaşadığı çağın önemli bir şahidiydi. Devlet-i Aliyye'nin geçirdiği değişimlere bir seyyah olarak şehadet etti.
◾ Ünlü seyyahın en bilinen ve kullanılan ünvanı Çelebi'ydi. Ömrünü gezmeye, yeni yerler ve insanlar tanımaya vakfeden seyyah, Seyahatname eserinde kendisinden seyyah-ı âlem ve nedim-i beni âdem Evliya-yı bî-riyâ yani dünya gezgini, insanoğlunun dostu, riyasız Evliya olarak bahsetmişti.
◾ Ömrünün 51 yılını seyahate adayarak neredeyse dünyanın her yerini adımlayan Çelebi'nin dedelerinin soyunun Hoca Ahmed Yesevi'ye ulaştığı bilgisi Seyahatname'de geçer.
◾ Ataları Kütahyalı olan seyyahın babası Saray-ı Âmire'nin kuyumcubaşısı Derviş Mehmed Zıllî Efendi'ydi. Annesi yakın dostluğunu kazandığı Sadrazam Melek Ahmed Paşa'nın akrabasıydı.
◾ Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinin güvenilirliği ile ilgili ciddi tartışmalar vardı. Bunun en önemli nedeni ise Çelebi'nin abartmalara oldukça yer vermesi kurgusal bir üslup seçmiş olmasıydı.
◾ Halil İnalcık'ın "En büyük sosyal tarihçi" diye tarif ettiği, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Ben Evliya Çelebi'yi tenkit etmek için değil, ona inanmak için okurum ve bu yüzden de daima kârlı çıkarım" dediği seyyah, bilinçli olarak bu üslubu seçmişti.
