Sultan III. Selim’in yadigarı Selimiye Kumaşı
Dokumacılık en eski sanat dallarından biri olarak İlk Çağ'dan itibaren önemli ticaret ürünleri arasında yer almıştır. Kumaşlar ülkelerin kudret ve zenginliğini gösteren simge olarak da kabul edilmiş; yabancı ülkelere gönderilen hediyelerin başında gelmişlerdir. Kumaşları süsleyen motif, desen ve incelikler kültürlere göre farklılık göstermiş; dokundukları, kullanıldıkları yere ve şahıs isimlerine göre adlar almışlardır. Selimiye de en yaygın bilinen ipekli kumaşlar türündendir.
15'inci yüzyıla ait Osmanlı gömleği
🔹Osmanlı giyim kültürü, bütünüyle kendine özgü ve İslam kültüründen kaynaklanan önemli özelliklere sahipti. 1600'lerden sonraki dönemde İstanbul, Bursa, Ankara, Trabzon, Kastamonu, Konya, Bilecik ve Buldan gibi bazı bölgelerde, çok tipik dokumalar imal edildi. Bu dokumalar sadece Batı, İç Batı Anadolu bölümünde değil, Güneydoğu Anadolu'da da vardı. Özellikle Malatya bölgesi dokuma ama daha çok boyama konusunda eski bir kültüre sahiptir.
🔹Osmanlı'nın dünya tekstiline de çok önemli katkıları oldu. Bunlardan biri turkuaz rengi diğeri şal desenidir. Şal, Osmanlılara ait bir giysi türü olmasa da tüm dünyaya Osmanlılar tarafından tanıtıldı. Osmanlılar'da şal, en uzun süre kullanılan, hatta modası hiç geçmeyen bir giysi ögesiydi. Osmanlı'da çiçek desenleri ve doğal motifler de çok sık kullanılıyordu. Kumaşlarda doğal renklere önem verildi. Yeşil, kırmızı, ekru, mavi, sarı, bordo ve koyu kahve en çok kullanılan renklerdir.
Selçuklu dönemine ait ipek kumaş (Berlin Kunstgewerbemuseum, nr. 81475)
🔹Dokumacılık en eski sanat dallarından biri olarak İlk Çağ'dan itibaren en önemli ticaret ürünleri arasında yer almıştır. Ülkelerin kudret ve zenginliğini gösteren simge olarak da kabul edilmiştir. Kumaş; toplamak, bir araya getirmek anlamındaki kamş kökünden türemiştir. Yabancı ülkelere gönderilen hediyelerin başında gelmişlerdir. Kumaşları süsleyen motif, desen ve incelikler ülkelerin kültürlerine göre farklılık göstermiş; yazılı kumaşlar dinî ve politik mahiyetleri itibariyle önemli bir yere sahip olmuşlardır.
🔹Dokundukları şehre göre; Halep, Bursa gibi, kullanıldıkları yere göre; Trablus kuşağı, Konya sevaisi gibi, şahıs isimlerine göre; Hacı Ali bezi, Bakkaloğlu işi, Selimiye gibi adlar almışlardır.
🔹Selimiye de en yaygın bilinen ipekli kumaşlar türündendir; diğerleri ise Kemha, Kadife, Çatma, Atlas, Gezi, Canfes, Şib, Serenk, Savaî, Zerbaft ve Seraser'dir.
🔹Osmanlı'da dokumacılık, Anadolu Selçukluları ve Beylikleri döneminde özgünlük kazanmıştır. Sanayi Devrimi sebebiyle Batı'ya yönelme tehlikesini fark eden dönem hükümdarları, dokuma atölyeleri ve hanlar kurdurarak yerli kumaş sanatını canlandırmaya çalışmışlardır. En bilinenleri Sultan III. Mustafa bir diğeri de Sultan III. Selim'dir.
🔹Bugün size Sultan III. Selim döneminde adına Selimiye denilen atkısı ve çözgüsü ipekten olan, boyuna yollu ve küçük çiçek desenli kumaş türünden bahsedeceğiz.
🔹Türk kumaşının temsilcisi olan Selimiye, ipekli bir kumaştır. Yolları ayıran küçük kutulu ince şeritler, bu kumaşın ayırt edici özelliğidir. Son zamanlara kadar kadın-erkek entarilerinde, çocuk kaftanlarında ve kalın olduğu için döşemeliklerde kullanılmıştır.
Selimiye Kumaşı (İBB Şehir Müzesi)
🔹Selimiye , 18. yüzyılın ikinci yarısında Üsküdar ve civarında üretilmeye başlanmıştır. 19. yüzyılın sonuna, Hereke Dokuma Fabrikası'nın kurulmasına kadar devam etmiştir. Üsküdar'da, 19. yüzyılın ikinci yarısında 100'den fazla dokuma tezgahı bulunduğu bilinmektedir.
🔹Selimiye kumaşı renkli, küçük desenli çiçeklerden oluşmaktadır.
🔹Çiçekler işleme tarzında dokunmuştur. Eskiden kadınların feslerine sardıkları ince ipekli kumaşa verilen isim olan kılaptan da yararlanılmıştır.
🔹Dokundukları dönemin zevkini yansıtan Selimiye kumaşları elbise ve kaftanlarda çok kullanılmıştır. Kadın giysilerinde yaygın olarak kullanılmalarına karşın erkek entarisi yapımında da sıklıkla kullanılmış bir kumaş çeşididir.
Selimiye Kumaşı (İBB Şehir Müzesi)
🔹Selimiye isminin verilmesindeki neden, kumaş tezgahlarının kurucusunun Sultan III. Selim olmasıdır. Selimiye kumaşlarının ilk üretimi Üsküdar Ayazma Camii avlusundaki atölyelerde başlamıştır.
🔹 Kumaşın adını, Sultan III. Selim'in yaptırdığı, Selimiye Kışlası'ndan da almış olabileceği belirtilmiştir.
Selimiye Kışlası, İstanbul'un Üsküdar ilçesinde III. Selim tarafından Nizâm-ı Cedîd askerleri için inşa ettirilen kışladır. 1800-1803 yıllarında Üsküdar'daki Kavak Sarayı'nın arsasına yaptırıldı. Dönemi için büyük bir yapıdır ve İstanbul'daki büyük kışlalar döneminin başlangıcını teşkil eder. Kırım savaşı sırasında hastane olarak kullanıldı. Modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale 1854'te kışlaya gelerek yaralı İngiliz askerlerinin tedavisinde görev aldı. Florence Nightingale ve beraberindeki hemşirelerin kaldığı oda günümüzde müzeye dönüştürülmüştür.
🔹Hükümdarların asıl olarak hedefledikleri şey, tekstil sanayi merkezi kurmak olsa da buralarda üretilen kumaşların geçen süreç içerisinde rağbeti azalmış ve ustalar da mesleklerini bırakmıştır.
🔹Günümüze az sayıda ulaşan kumaş örnekleri, Topkapı Sarayı Müzesi gibi müze koleksiyonlarının yanı sıra özel koleksiyonlarda bulunmaktadırlar.
🔹Selimiye kumaşlarından günümüzde az örnek olmasının nedeni, ürünlerin bir şekilde yurt dışına gönderilmiş olmalarıdır. Yani ya hediyelik olarak ya da ticari olarak gönderilmişlerdir. Bundan dolayı yurt dışında birçok müze ve özel koleksiyonda yer alırlar.
🔹Konya Mevlâna Müzesi, Londra Victoria Albert Müzesi, Edinburg Royal Scotch Müzesi, Paris ve Lyon Müzelerinde de Osmanlı dönemine ait kumaş koleksiyonları bulunmaktadır.
🔹Anadolu halk giysileri de yüzyıllar boyu Anadolu Yarımadası'nda yaşayan halkın, kendi özgün kültürünün ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Giysilere damgasını vuran kumaşlar genel olarak düz veya saten pamukludur. 1960'lara kadar basma kumaş ticareti yaygın olarak yapılmıştır. Ancak daha sonra düz veya desenli kadife kumaşlar da sıkça kullanılmıştır. "Patchwork" (kırkyama) modası, Anadolu halkının yaşamında yüzyıllardır varlığını sürdürmektedir.
🔹Kumaşlar genellikle üretildiği il ya da bölgenin adıyla tanınmıştır. Diyarbakır ya da Antep "kutnu"su gibi... Bunun ayrıca zincirli ya da mecidiye gibi alt desen grupları da vardır. Antep'in "kuşak"ı ya da "Meydaniye"si, Arapgir'in Tire'si, Şile ve Rize bezleri de çok bilinen kumaşlar arasında yer alır.
🔹Merzifon – Kemaliye (Eğin) dokuması ve Tokat'ın yazma tülbenti ya da "Kemha" ve "Manusa" gibi kumaşların en önemli özelliği ise el tezgâhlarında dokunması ve kök boyalarla elde boyanmasıdır.
