Fransa dünyayı nasıl sömürdü?

Fransa, 16. yüzyıldan itibaren dünyanın değişik bölgelerini işgal etti. Fransa'nın yüzölçümü 632 bin kilometrekare iken, 20. yüzyılda kendi ülkesinin 17 misli büyüklüğünde yaklaşık 11 milyon kilometrekareye yakın toprağı sömürüyordu. Wikipedia'nın ilgili maddelerine bakılsa bu durum görülür. Fransa işgal ettiği ülkelerde bir taraftan insanları katledip sömürürken bir taraftan da Fransızca'yı ve Katolikliği yaydı. Yaptıklarını ise "Medeniyet götürüyoruz" diye kamufle etti. Nitekim 19. yüzyıl Fransa başbakanlarından Jules Ferry, bu durumu "Üstün ırkların aşağı ırklar üzerinde bir hakkı vardır. Alt ırkları medenileştirmekle yükümlüdürler" demişti.

AFRİKA SÖMÜRGELERİ

Benin (1894-1960): Bölgesel bir krallık olan Dahomey'in zayıflaması üzerine Fransız komutan Alfred Amedee Dods, bu ülkenin topraklarını işgal etti. 1960'ta Dahomey Cumhuriyeti adı ile bağımsız oldu. 1975'te ismini değiştirdi.

Burkina Faso (1896-1960): 1896'da işgal edilmeye başlandı. Fransızlara karşı, yerel Mossi krallıkları bir süre direniş gösterdilerse de 1901'de başkent Vagadugu'nun işgaliyle direniş sona erdi. 1960'ta Yukarı Volta ismiyle bağımsız oldu. 1984'te ismini değiştirdi.

Cezayir 1830-1962 (Koloni olarak doğrudan Fransız toprağı addediliyordu): Fransızlar, 1830'da Cezayir'i işgal ettiler. Cezayir, 2. Dünya savaşından sonra diğer Afrika ülkelerinin aksine doğrudan Fransız toprağı olarak kabul edilmiş ve bölgeden ayrılmak istemeyen Fransızların çok kanlı katliamlarından sonra bağımsızlığına kavuşmuştu.

Chagos Takımadaları: (1768-1814): Hint Okyanusu'nun ortasında yer alan bu adaları Fransız sömürgesi yaptılarsa da Napolyon Savaşları sonrasında bu adaları İngiltere'ye kaptırdılar.

Cibuti (1862-1977): Süveyş Kanalı'nın 1869'da açılması sonrasında Afrika Boynuzu'nun öneminin artması üzerine Fransızlar, Kaptan Paul Antoine Fleuriot de Langle'yi bölgeye gönderdiler. Gadabursi aşiretinin mağlup edilmesi sonrasında ülke Fransız işgaline girdi.

Çad (1912-1960): Sahraaltı Afrika'da yer alan bu bölgede Vaday Krallığı bulunurken, Albay Emmanuel Largau komutasındaki Fransızlar, Çad'a saldırıp 1911'de son Vaday hükümdarı ve Murra Aslanı lakaplı Muhammed Salih Yusuf'u esir aldılar. Son direnişin 1912'de kırılmasıyla ülke Fransız hâkimiyetine girdi.

Fas 1912-1956 (Protektora): Fas, büyük devletlerin paylaşamadığı bir ülke olmuştu. Fransa, 1830'dan sonra bölgeyi işgal için uğraştı. İspanyol, Alman ve Fransızlar bölgeye hâkim olmak için rekabete girdiler. Fas, Almanya ile Fransa'nın anlaşmasından sonra 1912'de Fransız himayesine girdi.

Fransız Kamerunu (1918-1960): Bu ülkenin bir kısmı Fransızlar tarafından Agadir Krizi sonrası Almanya'ya verildi, ancak I. Dünya Savaşı sırasında İngiliz ve Fransızlarca işgal edildi. Savaş sonrası ülkenin bir kısmı Fransa'ya, bir kısmı ise İngiltere'ye verildi.

Fildişi Sahilleri (1843-1960): 1843'te Fransızlar bölgeye önce ticari faaliyetlerle girdiler. Fransız Amiral Louis Edouard Bouet-Willaumez, yerel emirlikle antlaşmalar yaparak bölgeyi Fransız korumasına aldı. 1871'de, Prusya'ya mağlup olunca, Fransızların bir süre etkinliği zayıflasa da, Louis Gustave Binger 1887'de ülkenin tamamını işgal etti.

Gabon (1885-1960): Yine Fransız kâşif Pierre de Brazza tarafından 1875'te keşfedilen bölge, Bantu kabilelerinin mağlup edilmesi sonucunda Fransız Ekvatoral yönetiminin bir parçası oldu.

Gine (1895-1958): Fransızlar bu ülkeye 1837'de ayak basmışlar ve ilk dönmelerde ticari faaliyetlere ağırlık vermişlerdi. Jean Marie Bayol, bölgenin ileri gelenleriyle antlaşma yaparak Gine'yi nüfuzlarına alıp, 1895'te bölgeyi Fransız Batı Afrikası'na kattılar.

Komorlar (1841-1975): 1841'de Sakalava hükümdarı tarafından bir antlaşma ile Fransa'ya devredilmişti.

Kongo Cumhuriyeti (1875-1960): Bu ülke, Fransız kâşif Pierre de Brazza tarafından keşfedildi ve kâşifin King Makoko ile antlaşması sonucunda Fransız toprağı haline geldi.

Madagaskar (1895-1960): Adanın yerel hâkimi Merina krallığıyken, Fransızlar adaya 1883'te bir keşif gemisi göndererek bölgeyi kendi korumaları altına aldılar. Fransız yönetiminden rahatsız olan Merina hükümdarlığı, Fransa'ya savaş açsa da işgalcilerin başkent Antananarivo'yu 1895'te ele geçirmesini engelleyemedi.

Mali (1883-1960): Mali'nin işgal hareketini başlatan isim, Fransa'nın Senegal Valisi Louis Faidherbe'di. Fransızlar'ın Bamako, Segu ve Tinbüktü'yü işgal süreçlerinde özellikle Elhac Ömer Talla ve Mamaddu Lamine'nin başarısız olması üzerine bölge 1883'te Fransa'nın tam işgaline girdi.

Mauritius (1715-1810): Fransızlar 1715'te bölgeyi ele geçirip Port Louis adında bir liman kurdular, ancak 1810'da bölgeyi İngilizlere kaptırdılar. 1814'te İngiliz hâkimiyetini tanıdılar.

Moritanya (1902-1960): 1902'de Fransız General Xavier Coppolani tarafından imparatorluk misyonunca işgal edildi ve Muhammed Maal Aynayn'ın direnişi 1904'te bastırıldı.

Nijer (1890-1960): 1885'te sömürgelerin büyük güçler tarafından nasıl paylaşılacağının tartışıldığı Berlin Konferansı'nda, kime ait olacağı en çok tartışılan ülke olmuştu. Fransız subay Cazemajou'nun 1897'de başlattığı bir keşif seferi sonucunda ülke 1900'de Fransız işgaline girdi.

Orta Afrika Cumhuriyeti (1905-1960): 1885'teki Berlin Kongresi'nde büyük güçler tarafından bu ülkenin Fransa'ya verilmesi kararlaştırıldı. Ubangi ve Şari nehirleri arasındaki toprakların işgal edilmesiyle bölge Fransız Ekvatoral Sömürge yönetiminin bir parçası oldu.

Senegal (1677-1960): Fransa-Hollanda Savaşı sırasında bölgeye ayak basan Fransız Mareşali Jean II d'Estrees, Goree adasını ele geçirerek ülkedeki Fransız hâkimiyetini başlattı. Ülke, 1756-1763'teki 7 Yıl Savaşları'nda İngiltere'nin eline geçse de Senegal, Amerikan bağımsızlık savaşında yeniden Fransız toprağı oldu.

Seyşeller (1756-1810): Fransız Batı Hindistan Kumpanyası komutanı Morphey tarafından burada yerleşim oluşturulduysa da bu adaları Fransızlar, İngiliz kolonicilere kaptırmışlardı.

Togo (1918-1960): Togo, Almanya sömürgesiyken, I. Dünya Savaşı'ndan sonra imzalanan Versay Antlaşması'yla ülkenin yönetimi Fransızlara bırakıldı.

Tunus (1881-1956): Osmanlı'nın Kuzey Afrika'daki üç büyük eyaletinden birisi olan Tunus'taki Hüseynî Beyliği idaresi, Fransa'ya olan borçları bahane edilerek himaye adı altında işgale uğratıldı. 75 yıl adeta tüm benliğinden sıyrılmak istendi.

ASYA SÖMÜRGELERİ

Fransız Hindistanı (Pondichery) (1693-1954): Hollandalılar tarafından Hindistan'da oluşturulan bir sömürge bölgesiyken 9 Yıl Savaşları (1688-97) sırasında Fransızlar tarafından işgal olunmuştur.

Guangzhouwan (Çin'de) (1898-1945): Çin ile yapılan 99 yıllık bir antlaşma neticesinde bir ticaret üssü olarak Fransa'ya devredilmiştir.

Kamboçya (Protektora) (1863-1953): Norodom Krallığı'nı mağlup eden Siam Kralı IV. Rama 1867'de Fransa Kralı'nın üst hükümranlığını kabul etti.

Laos (Protektora) (1887-1954): Fransızlar, Laos'taki bir iç savaş sırasında Oun Kham'ı destekleyip ülkeyi koruma altına aldılar.

Lübnan (1920-1946): Osmanlı toprağıyken İngiltere tarafından 1. Dünya Savaşı'nda işgal edildi. Suriye ile beraber 1920'de Fransa'ya verildi.

Suriye: (1920-1946): Osmanlı toprağıyken İngiltere tarafından işgal edildi ve 1920'de Fransa'ya devredildi.

Vietnam (1884-1954): Fransa, Çin'i mağlup edince ülke Fransızlar tarafından 1884-1886 arasında tamamen işgal edildi. II. Dünya Savaşı'nda Japon işgaline girdi. Fransa'nın 1954'e kadar süren bölgeyi geri alma çabası netice vermedi.

AMERİKA SÖMÜRGELERİ

Dominik Cumhuriyeti (1795-1809): İspanyol sömürgesi olup İhtilal Savaşları sırasında kısa bir süre Fransa hâkimiyetine girdiyse de, daha sonra yeniden İspanyol toprağı oldu.

Haiti (1627-1804): Buccaneer adı verilen Fransız korsanların 14. Louis'nin desteğini alarak kurduğu bir sömürgedir. Ama Mısır'dan ordularını çekerek kaçmak zorunda kalan Napolyon, askerlerini Haiti'ye götürdü, ama yerli Toussaint Louverture denen kendi yetiştirdikleri bir yöneticiye terk etmek zorunda kaldılar.

Surinam (Kısmen) 1814'e kadar: Fransa bu ülkenin tamamına hâkim olamadı. Diğer Avrupalı güçlerle beraber belli noktalarında koloni oluşturdu.

Yeni Fransa (Kanada-Büyük ölçüde Quebec ve diğer eyaletler): 1534-1763 yılları arasında Fransa işgalinde kaldı.

Yeni Fransa (ABD): Florida, Louisiana, Teksas, Virgin Adaları genel olarak 1562- 1764 yılları arasında Fransa işgalinde kaldı.

OKYANUSYA

Vanuatu: Fransız Louis Antoine de Bougainville tarafından 1768'de keşfedildi. Daha sonra 1774'te İngiliz James Cook adaya geldi. Ada, İngiltere ve Fransa tarafından sömürüldü. 1980'de bağımsız oldu.

GÜNÜMÜZDEKİ SÖMÜRGELERİ

Günümüzde "Fransız Denizaşırı Toprağı" olarak nitelendirilen birçok bölge, Fransa tarafından sömürülmeye devam edilmektedir.

AFRİKA

Mayotte: 1841'de Anjouan Sultanlığı'ndan satın alınmıştır. Fransız meclisinde temsil edilir.

Iles Esparses (Hint Okyanusu Dağınık Adalar): Madagaskar açıklarında yer alan beş ada Fransız Batı Hindistan Kumpanyası yöneticileri ve Fransız donanması tarafından zaptedilmiş ve 1896'da Madagaskar'a bağlanmıştı. Genelde ıssızlardır.

Reunion: Hint Okyanusu adalarından birisi olan Reunion da önce Ile de Bourbon adıyla bilinirken 1665'te Fransız Doğu Hindistan Kumpanyası'nın yerleşimcileri tarafından kurulmuş bir kolonidir.

AMERİKA

Saint Pierre ve Miquelon: Kanada'nın doğu kıyılarındaki takımadalardır. Fransızlar 1604'te bölgeye geldi. İngilizlerle sık sık el değiştirdi. 1814'teki Paris Antlaşması'na göre Fransızlara bırakıldı.

Fransız Guyanası: Güney Amerika'daki bölge 1604'ten beri işgal altındadır. Zaman zaman İngiltere ve Hollanda'nın da hâkimiyeti altına girmiştir.

Iles des Saintes: Karayipler'deki bu takımadalar 1648'den beri işgal altındadır. Fransa'nın Guadeloupe departmanına bağlıdır.

Marie Galaente: Karayipler'deki bu ada 1635'ten beri işgal altındadır. Fransa'nın Guadeloupe departmanına bağlıdır.

La Desidare: Karayipler'deki bu ada 1635'ten beri işgal altındadır. Fransa'nın Guadeloupe departmanına bağlıdır.

Guadeloupe: Karayipler'deki bu takımadalar 1635'ten beri işgal altındadır.

Saint Martin: 1648'de Fransa ile Hollanda, Karayipler'deki adayı paylaştı. Fransız kısmı özerk olunca Guadeloupe departmanından ayrılmıştır. Adanın yarısı Fransa, diğer yarısı ise Hollanda işgalindedir.

Saint-Barthelemy: Karayipler'deki adaya Fransa, 1648'de hâkim olmuş, 1784'te İsveç'e satmıştır. 1878'de geri almıştır. Özerk olunca Guadeloupe departmanından ayrılmıştır.

Martinik: 1635'ten beri işgal altındadır.