Yeni bir meslek olarak Gölge Öğretmen

YÖK başkanı Prof. Dr. Yekta Saraç Engelliler Günü dolayısı ile bir basın toplantısı düzenledi ve şunları söyledi:

Bugün burada uzun yıllardır bir eksiklik ve arayış olarak dile getirilen bir konu ile ilgili çalışmalarımızın tamamlandığını da kamuoyuna duyurmak istiyoruz. Engelliler Destek Programını hayata geçiriyoruz, bu program iki yıllık bir önlisans programı. Yurt dışında 'Gölge Eğitici' adıyla bilinen kişileri akademik ortamda yetiştirecek olan bu program mezunlarının engellilerin hayatında önemli bir yer tutacağını, onların topluma kazandırılmasında katkı sağlayacağını düşünüyoruz. Önümüzdeki ilk yıl bu program, 3 devlet, 2 vakıf üniversitemizde açılacak ve öğrenci alacaktır.

Son günlerde okuduğum en güzel haberdi bu. Ülkemizin çok ihtiyacı olduğunu düşündüğüm ama herhangi bir şey yapılmadığı için üzüldüğüm bir konuydu gölge öğretmenlik ve geç de olsa açılmasına karar verildiği için çok sevindim.

Program kaç yıllık?

Üniversitelerin meslek yüksek okullarında iki yıl veya dört yarı yıl olarak planlanan programın adı Otizm Yaşam Liderliği, Gölge Öğretici veya Öğretmen olarak geçiyor. Hangisinin olduğunu kesin olarak ÖSYM Kılavuzunda yer aldığı zaman öğreneceğiz ama koç kelimesinin akla getirdiği olumsuz çağrışımlardan dolayı Gölge Öğretmen veya Yardımcı Eğitmen gibi bir isim kullanılması daha doğru gibi geliyor. Bunun bir nedeni daha var. Sadece otizmi değil özel gereksinimli bireylerin içinde en büyük grubu tanısı en zor olan özel eğitim güçlüğü oluşturuyor. Bundan sonra down, otizm gelişimsel farklılık ve yaygın ifade ile bozukluklar geliyor. Bu yüzden gölge öğretmen ismi daha makul geliyor bana.

Niçin ihtiyaç idi?

2014 yılında yapılan bir araştırmaya göre dünya genelinde her 59 doğumdan birinde otizmli çocuk dünyaya geliyor ve bu oran maalesef her yıl artıyor. 2025 yılında bu oranın iki çocuktan biri olma ihtimalinden bahsediliyor ki bu çok korkutucu bir haber.

Ülkemizde 2018 yılında yaklaşık 1.2500.000 çocuk dünyaya geldi. Araştırma sonucuna göre hesap ettiğimizde 21.186 bebeğimiz otist ve bu oldukça yüksek bir rakam. Her sene aramıza 20 binden fazla otizmli çocuğun katıldığını düşündüğümüzde bu programın ne kadar gerekli olduğunu daha iyi anlıyoruz. Devletin tüm ilgili kurumları adeta seferberlik ilan ederek üniversitelerden destek alarak bizi bekleyen o korkunç geleceğe hazırlanmalı, her kurum üzerine düşen görevi yerine getirmek için çalışmalara başlamalı.

Gölge öğretmen nedir, ne iş yapar?

Özel gereksinimli çocuk ebeveynleri çocuklarının hem tedavisi hem de kendi başlarına yaşayabilmeleri için verdikleri mücadeleleri ancak kendileri ve yakınları bilir. Gölge öğretmenler zorlu ve her zaman desteğe ihtiyaç duyulan mücadeleleri esnasında bu ailelere yardımcı olmak üzere ortaya çıkan yeni bir meslek.

Günlük yaşantımızda var olan ancak adı konulmamış olan gölge öğretmen görevi otizmli bireyleri gölge gibi takip ederek doktorların veya uzmanların verdikleri programı sağlıklı ve düzenli bir şekilde uygulayıp bazen bizzat bazen de ortamı hazırlayarak eğitim veren, otizmli bireyleri kollayıp gözetlemek olan bir meslek.

Ülkemizde hali hazırda bu işi yapan birileri var. Bunlar genellikle iyi niyetle ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalışan ve daha çok beden eğitimi, çocuk gelişimi gibi alanlardan gelen arkadaşlarımız. Ancak bu yardımcı elaman grubunun yaptığı iş meslek olarak tanımlanmadığı gibi sorumluluklarının ve eğitimlerinin de bir standardı yok.

Bir diğer sıkıntılı durum da spor otizm merkezleri. Son on yılda ülkemizin bir çok yerinde bir ihtiyacı karşılamak üzere otizm spor dernekleri açıldı ve otizmli ailelere hizmet veriyor. Bu merkezler de kapasiteleri nispetinde otist çocuklara yardımcı olmaya çalışıyorlar. Dernek oldukları için de İçişleri Bakanlığı'na bağlılar. Oysa yaptıkları iş eğitim ve sağlıkla ilgili. Dolayısı ile Milli Eğitim, Sağlık ve Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı olması gerekiyor. Belki bu programla bu kurumlara da bir standart gelir.

Bu programın dünyada örnekleri var mı?

Bu konuda en iyi uygulamalar ABD'de. Başlangıçta otizm dernekleri tarafından açılan kurslar ve sertifika programları ile eğitim verilirken üniversitelerde ön lisans programı olarak yer almaya başladı. Özellikle ABD'de bu konuda çok önemli merkezler ve programlar var. California Kilmer College da bulunan Special Needs Life Quality Coach, Ohio Üniversitesi'nde ASPECT: Autism Spectrum Peer Coaching Team ve Drexel Üniversitesi'nde Drexel Autısm Support Program en başarılı örnekleri.

Bu programa kimler kabul edilmeli?

Bu programda öğrenci olmak için sadece üniversite sınavlarından yeterli puan almak yeterli olmamalı. Ayrıca çocukları seven ve insanlara yardım etmeyi şiar edinmiş, daha önce topluma faydalı işler yapan bir STK'da bulunmuş kişiler tercih edilmeli. Çünkü ailenin bir bireyi gibi içine girecek gölge öğretmenin kim olduğu çok önemli.

Elimde yetki olsa idi önceliği özel gereksinimli birey yakınlarına verirdim. Dört yıllık okul mezunlarını herhangi bir sınav sonucu istemeden kabul ederdim. Lise mezunlarından da iki yıllık bir okulu kazanmak için gereken asgari puan isterdim. Çünkü bu eğitime en çok onların ihtiyacı var ve pozitif ayrımcılığı en çok onlar hak ediyorlar.

Özellikle atanamayan öğretmenler ülkemizde ciddi sorun. Bu durumda olanlar da herhangi bir sınava tabi olmadan başvurdukları takdirde kontenjan miktarınca kabul edilmeli.

Mezunları ne iş yapacaklar?

Bu kadar otizmli ve özel gereksinimli çocuğun olduğu bir toplumda bu mesleğe ne kadar ihtiyaç olduğu ortada. Hali vakti yerinde ailelerin çocukları için istihdam edebilecekleri gibi özel ve resmi eğitim kurumlarında, belediyelerin ilgili birimlerinde istihdam edilebilir. Mezunları, birkaç saatlikten birkaç günlüğe kadar geniş bir zaman diliminde hizmet edecek merkezler de açabilirler. Bu hizmet bence en çok belediyeler üzerinden verilmeli. Yerel olduğu için daha verimli ve sürekli olacaktır.

Gölge öğretmen veya otizm yaşam liderliğini ön lisans programı olarak açılmasına izin verdiği için YÖK'e ve onun değerli başkanına bir kez daha teşekkür ediyorum. Açılması için emek sarfeden uğraşan akademisyenlerimize ve onlara inanan yöneticilerine de teşekkür ediyorum.

Açılmasını duyduğumda sevineceğim bir ön lisans programı daha var. Otizm ve Yaşam Programı. Sınava içinde bulundukları psikolojiden dolayı giremeyen ancak bir meslek sahibi olma potansiyeli olan otizmli çocukların doktor ve uzman görüşü alınarak okuyabilecekleri bir ön lisans programı. İnşallah bu sözümüz dua yerine geçer ve kabul edilir.

Otizm ve Yaşam Programının mahiyetini bir sonraki yazıda anlatayım.

İsmail Güleç