Eko-Endüstriyel kümeler olarak dünyada helal parklar

Helal konusunda günümüzde gelinen noktada, helal ürün ve hizmetlerin sürdürülebilirliği için artık sadece helal sertifikası yeterli değildir. Bu konuda gelişmeler helal parklar, helal endüstri, helal iş merkezleri, helal lojistik ve helal dağıtım (distribütör) merkezleri gibi alanlara doğru genişlemektedir. Eko-Endüstriyel Helal Parklar, helal endüstri için yeni bir yaklaşım sunmaktadır. Kâr amaçlı faaliyetler yürüten küçük ve orta ölçekli işletmeler, birbirine yakın şirketler ve belirli bir alandaki ilişkili kurumlar, grup olarak parkları yani kümelenmeleri (clusters) oluşturur. Bir kümelenmenin çeşitli yatay ve dikey bağlantılı endüstrileri vardır.

Helal parklar konusunda ilk adımı erken atan Malezya bu konuda öncü konumunu korumaktadır (https://www.fikriyat.com/yazarlar/murat-simsek/2021/08/20/helal-park-malezya-ornegi).

Bununla birlikte dünyanın birçok ülkesinde helal endüstri ve helal parklar konusunda çalışmalar devam etmektedir. Dünyada sanayi sektöründe sürdürülebilirliği geliştirmek için aynı işleve sahip çeşitli helal endüstri parkı girişimleri bulunmaktadır. Örneğin Tayland, gıda güvenliği standartlarının yanı sıra kendi ürünlerine katma değer olarak kendi helal sertifikasını verecek kurumsal yapıyı oluşturduğu için özellikle "helal" kavramının bilim ve test merkezi haline gelmiştir. Yine Rotterdam Limanı tarafından başlatılan Helal İş Merkezi (Halal Business Centre) inşası, şu anda Avrupa'daki Müslümanlara hizmet etmek üzere bir Helal Dağıtım Parkı (Helal Distri Park) olarak geliştirilmektedir. İngiltere'de, Güney Galler'de ise Süper Helal Endüstri Parkları (Super Halal Industrial Parks) için öneriler bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, Çin'deki Ningksia Huy Özerk Bölgesi, Müslüman tedarik sanayi parkı, helal malzemeleri işleme üssü bölgeleri inşa etmiştir.

Endonezya, 2024 yılına kadar küresel helal merkeze dönüşmeyi hedefliyor. Küresel helal gıda pazarının 2018'de 1.140 milyon dolar değerinde olduğu ve 2019-2025 döneminde yüzde 4,3'lük bir bileşik yıllık büyüme oranı (CAGR) ile büyüyerek 2025'in sonunda 1,590 milyon dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Endonezya'da helal ürünlerin tek çatı altında ve tek noktadan hizmet vermesi için entegre helal sanayi bölgesi kurulmuştur. Bu çerçevede 2020 yılında Sanayi Bakanlığı tarafından bir yönetmelik çıkarılmıştır. Endonezya'nın sanayi siteleriyle entegre edilen iki helal sanayi bölgesi Serang Banten'deki "Modern Cikande Sanayi Bölgesi" ve Doğu Java eyaleti Sidoarjo bölgesindeki "Safe n Lock Helal Sanayi Parkı"dır. Diğer dört sanayi bölgesini de entegre ederek, bir helal küme oluşturma sürecine girmiştir.

Jakarta'da, 2019'da Devlet Başkanı Joko Widodo'nun katılımıyla ilk "Halal Park" açıldı. Endonezya, 2020'nin başlarında ilk helal sanayi bölgesini kurdu. Bu bölgede 17 hektar alan helal kozmetik ve ilaç için ayrılan Batamindo Endüstri Parkı, helal gıda için ayrılan 100 hektar Bintan Endüstri Parkı mevcuttur. Ayrıca helal gıda, helal moda, helal kozmetik ve helal ilaç için helal lojistik merkezi kurulmuştur. Bu parklarda helal sertifikalamanın zorunlu yapılması planlanmaktadır. Helal parkların helal sanayi sitesi belgesi alabilmesi için bazı şartları taşıması istenmektedir. Örneğin, İslami şartları taşıyan endüstri site yönetimine, helal testler için laboratuvarlara, helal su arıtma tesislerine, helal ürün garantisi için helal denetçilerine, helal olmayan alanlardan ayrıştıracak yapılara sahip olması gerekir. Bu parklarda sanayi bakanlığı, diyanet kurumu ve helal akreditasyon kurumu işbirliği halinde olacaktır.

Güney Afrika'da Western Cape'de üç adet potansiyel "Helal Endüstri Parkı" projesi geliştirilmiştir. Projede Müslüman topluluğu, mevcut helal işletmeleri, hükümetin üç farklı departmanı ve üç mülk sahibi paydaş olarak yer almaktadır. Japonya'da da benzer çalışmalar bulunmaktadır.

Helal Parklar, hem helal ekonomiyi teşvik edecek hem de artan Müslüman nüfusun taleplerini karşılayacaktır. Bununla birlikte helal parkların sağlıklı kurulması ve işlemesi için bazı esaslara riayet edilmesi gerekmektedir. Öncelikle helal parkların planlanması ve geliştirilmesine yönelik çözümlerin sağlanmasında paydaşlar tarafından kullanılabilecek bir eko-endüstriyel park modeli hazırlanmalıdır. Helal parklar henüz yeni ve genç oldukları için çok güçlü değillerdir. Bunun için daimî sürdürülen çabalara ihtiyaç vardır. İşletmeyi kurarken uygun yönetim uygulamalarının planlanması, hedef pazara ulaşmak için uygun pazarlama ve hizmet tanıtımlarının yapılması, ilgili devlet kurumlarının girişimcileri çeşitli açılardan teşvik edecek desteklerin yapılması önemlidir. Kurumsal bakımdan yeterli yönetim becerileri, yetkin personel, güçlü finansal kaynaklar, ürünler ve hizmetler ve en önemlisi çok sayıda ve sadık müşteriler dâhil olmak üzere birçok faktöre ihtiyaç bulunmaktadır. Helal endüstrisi için özel bir dizi cazip teşvik oluşturulmalıdır.

Helal parklar, endüstriyel parklardan biraz farklıdır. Sadece belirli bir gayrimenkul üzerinde yatay ve dikey olarak bağlantılı endüstrilere sahip endüstriyel park veya kümelerin özelliklerine sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda helal, hijyen ve çapraz bulaşma standartlarına zorunlu uyum sağlar. Helal parklar geliştirirken paydaşlar ve ilgili makamlar çevresel açıdan güvenli üretim süreci gerekliliklerini de dikkate almalı ve helal park faaliyetleri boyunca gerekliliklere uyumu sürdürmelidir. Helal parklar yalnızca tesislerin inşaatına odaklanmamalı, aynı zamanda çevreye karşı sorumlu ve helal gerekliliklere uygun yapılanmaya önem vermelidir. Helal ürün üretiminin doğa ile dengeli ve helal konsepte uygun olması sağlanmalıdır. Helal park işletmecileri tarafından helal kavramının, yönetmeliklerin, İslami hükümlerin ve bu konuyla ilgili fetvaların derinlemesine anlaşılması gerekir.

Ülkemizin İslam ekonomisi, helal standartlar ve helal akreditasyon konularında dünya ölçeğinde yakaladığı ivme ve öncülüğün helal parklar konusuna da dâhil olarak sürdürülmesi dileğiyle…

Prof. Dr. Murat Şimşek

Kaynakça:

https://www.aurecongroup.com/projects/government/halal-industrial-park

https://www.researchgate.net/publication/322447065_Development_of_a_sustainable_design_guideline_for_eco-industrial_halal_parks_in_Malaysia

https://www.elsenburg.com/sites/default/files/Halaal%20Industrial%20Park/HIP%20final%20report/HIP%20Phase%202_Final%20reports/3_Feasibility%20studies/HIP_Feasibility%20Study_Lynedoch_Final%20Report.pdf