Evrimin sorunsalı/problematiği - II

1. Sıkı sıkıya mekanik örneğine dayalı bilim anlayışı açısından bakıldığında, Medawar ın da bildirdiği üzre, bireylilik, kimlik, tarihlilik türünden ıstılahları bir araştırma alanında kullanmak yersiz bir iş olabilir. Zirâ bunları ve benzerlerini neden — etki bağıntısına uygun şekilde ve positiv—empirik bağlamda sağınca tarif etmek pek zordur.
2. Ne var ki, bilimleri klasik mekanikten ibâret görmezsek, her bilimin ayrı bir ıstılahdağarını bulundurduğu gerçekliğini kabullenmek zorunda kalırız. Elbette her bilim ıstılahının, genel bilim anlayışının temel isterlerini karşılaması şarttır. Yine de incelediği görünürlükler alanına göre, her bilimde yer alan ıstılahların söz konusu isterleri karşılama derecesi farklıdır.
3. Bu cümleden olmak üzre, biyokimyadan itibâren canlılar bilimlerine ait terimlerin, neden — etki bağıntısına uygun şekilde ve positiv deneysel bağlamda sağınca tarif edilebilirlikleri gitgide azalmaktadır. Buna karşılık hiç olmazsa bunların önemli bir bölümü olağanüstü ölçüde kılavuzluk görevi görürler.

ö) 1- İşte bir bağıntı kavramı olan birey de böyle ıstılahlardan biridir. Tek ve bir kerelik olan, daha küçük parçalara bölünemez.^[2] Taşıdığı özellikler^[3] yoluyla başkalarından farklı olana birey denir.^[4]

1. Birey, olayın yahut varolanın kendine işâret eder. Bunu yapabilmek için de bir tümel kavramdan, Eflâtuncu deyişle söylersek, pay alır. Bütün at bireyleri, sözgelişi, attan pay alırlar. Bununla birlikte her at bireyi bir başka at bireyinden farklıdır. Yer aldığı zaman — mekân boyutları ve bütün bünyevî özellikleriyle tek ve eşsizdir. Demekki birey değişen nicelikte nitelikler alabilen, Aristoteles'in deyişiyle, temel taşıyıcıdır.
2. Gerek tümel kavram gerekse temel taşıyıcı (Y hüpokeimenon) çağımıza değin deneylerce yoklanmağı, dolayısıyla da bilim tarafından doğrulanmağı yahut yanlışlanmağı bekleyegelmiş felsefe-bilimin varsayımları olmaktan ileri gidememişlerdir. Aristoteles'in indinde bunlardan ilki bütün cevherlere yüklemlenebilecek en tümel cevher —yânî varlık— ile daha az tümel olanları, demek cins ile türü, karşılarken; sonrakisi başka hiçbir cevhere yüklemlenemez, ama kendi bütün yüklemlendirmeler ile vasıflandırmaları alabilen ve birey anlamına gelen ilk cevhere tekâbül eder.^[5]
3. Tümel kavramlar, bugünkü canlılar biliminde bireye yüklemlenirler.
4. Birey, temel özelliklerini paylaştığı öteki bireylerle öbek oluşturur.
5. Bireyin, benzerleriyle paylaştığı esâslar, günümüz canlılar bilimi uyarınca genetik özelliklerdir. Bunlar, ebeveynlerden tadilâta uğrayarak yavrulara geçerler. Böylelikle belirli bir öbekte canlılar, zamanca hem düşey, hem dikey cihetlerden benzeşirler. Düşey benzeşme 'kuşakdaş'; dikey olansa 'kuşaklararası' bireyleriçin söz konusudurlar.
6. Özellikle cinsiyetli üreyen türlerde, yumurta ikizleri dışında her birey, daha önce de belirtilmiş olduğu üzre, benzersizdir.^[6]
7. Çünkü her birey, belirli birgenotip olup canlı tekinin genetik bileşimidir. Daha ayrıntılı anlatılırsa, genotip, bir canlının her hücresindeki çekirdekte bulunan DNAside kodlanmış olan genlerin sayıca ve çeşitce tamamıdır. Canlının, hem kendince hem de onunla karşılaşan başkalarınca algılanabilir hâli, fenotipidir.^[7]
8. Şu hâlde bir canlının görünürdeki tüm işleyişleri ile durmadan değişen biçimlerini ömrün başlangıcından itibâren tayin eden gen dağarı, demekki genotipidir.
9. Genotipin yahut gen dağarının kendisinin belirlediği canlının, canlı ile canlı-olmayan öteki bütün varolanlardan ayırtedilebilirliğini, böylelikle de bireyliliğini tayin eden en temel etkendir. Bu bakımdan belli bir genotip, belirlediği canlı bireyin, Aristoteles'ce söylersek, 'taşıyıcısı'dır (Y hüpokeimenon; L substratum).
10. Nasılfenotipin taşıyıcısıgenotip ise, onun da belirleyicisi, belli bir canlılar topluluğundaki —tür içindeki— genlerin^[8] tamamı demek olan gen havuzudur.^[9]

p) 1- Görüldüğü gibi, her canlı bireyin kendine has genotipin ürünü olan ana-örneği var. Demekki ana-örneği nevişahsına münhasır (L sui generis) olup bu duruma o canlı bireyin kimliği^[10] denilebilir.

1. Her canlı birey, kimliğine vucut veren, demekki nevişahsına münhasır fenotipinin çok temeldeki birtakım özelliklerini belli başka canlı bireylerinkileriyle paylaşır. Bu özellikleri paylaştığı öteki canlı bireyler onun türdeşleridir. Onlarla paylaştığı söz konusu temel özelliklerse, mensûb olduğu türün^[11] ana-örneğini (Y^-Fr prototype) oluştururlar.
2. Şu durumda her belirli bir canlının bireyliliğini ifâde eden kimliği söz konusu bireyin mensûb olduğu türün ana-örneğinden, dolayısıyla ona vucut veren gen havuzundan, Eflâtunun deyişiyle, pay alır.

(Ş. Teoman Duralı'nın, Dergah Yayınları'nca yayınlanan 'Hayatın Anatomisi – Canlılar Bilimi Felsefesi – Evrim ve Ötesi' isimli kitabından alıntılanmıştır.)

Ş. Teoman Duralı