Namazgâhlara dâir – 6

(Bu makâlenin beşinci bölümü geçen hafta neşredilmiştir)

Beşiktaş'tan Maçka'ya çıkan yol üzerinde, semte ismini veren bir çeşme vardır: Vâlide Çeşmesi. 1255/1839'da Bezmiâlem Vâlide Sultan'ın yaptırmış olduğu bu çeşmenin birkaç adım arkasında, etrafı parmaklıkla çevrili ve civâr halkının desteği ile ma'mur bir hâlde duran geniş namazgâh sofası da zikre değer (Resim 1).

Yine bir gravürden, Taşkışla ile stadyum arasında kalan sâhada bir fevkānî namazgâhın mevcûdiyetini öğreniyoruz, fakat bugün yoktur (Resim 2).

Kabataş'a gelince, İstanbul'un en eski namazgâhlarından birinin yerini göreceğiz (Resim 3). Fatih Sultan Mehmed'in Çizmecibaşısı Mahmud Bedreddin Ağa'nın 904/1498 târihinde vakfetdiği namazgâh ve kendi kabri, yolun genişlemesi için daraltılarak bırakılmış, bugün sâyebân ağacı ve kabri duruyor.

"Tîz-reftâr olanın pâyîne dâmen dolaşır" mısraının bugün geçerli olmadığını isbât için, eskiden birkaç günde dolaşılabilecek yerleri bir saat içinde gezmiş olduk! Şimdi bir netîce çıkarmağa gelelim: Bugün namazgâhların gerek ibâdet, gerekse istirâhat yeri olarak kullanılma devri geçmiştir. Şu hâlde kültür tarîhimizin mühîm sayfalarından biri olarak; bu son kalanların, asıl sâhibi olan Vakıflar İdâresi'nce tâmir ve muhafazasını istemek hakkımızdır.

Tesbît ettiğim bütün namazgâhlardan bahsetmeğe sahîfelerimiz kâfi değildir. Bu konu, bir kitap olacak kadar geniştir. Bahsimizi, İstanbul'daki namazgâhların –ki bugün çoğu mevcûd değildir- Vakıflar İdâresi'nden alınan bir listesini takdîm ederek kapatıyorum:

İSTANBUL NAMAZGÂHLARI

1. Âdile Sultan (Koşuyolu) Namazgâhı
2. Âdile Sultan Namazgâhı (Dudullu)
3. Ahmed Efendi (Kuzguncuk-Beylerbeyi) Namazgâhı
4. Ahmed Efendi (Kısıklı-Millet Bahçesi) Namazgâhı
5. Alâiyeli Hacı Mehmed Namazgâhı
6. Ali Gazi Sultan Namazgâhı
7. Ali Paşa Ziştovî Namazgâhı
8. Anadoluhisarı Namazgâhı
9. Arif Efendi (Çoban Çeşmesi) Namazgâhı
10. Âşıklar Namazgâhı
11. Ayrılık Çeşmesi Namazgâhı
12. Ayvansaray (Emetullah Hatun) Namazgâhı
13. Aynalıkavak Namazgâhı
14. Bilâl Ağa Namazgâhı
15. Bostancı Namazgâhı
16. Büyük Çamlıca Namazgâhı
17. Beylerbeyi (Edirnekapısı) Namazgâhı
18. Beylerbeyi (Küplüce) Namazgâhı
19. Beylerbeyi (Papatya sokağı) Namazgâhı
20. Beylerbeyi (İskele) Namazgâhı
21. Beylerbeyi (Çınar sokağı) Namazgâhı
22. Bezm-i Âlem Vâlide Sultan Namazgâhı
23. Çengelköyü (Bekâr Deresi) Namazgâhı
24. Çengelköyü (Hamdullah Paşa) Namazgâhı
25. Çırpıcı Namazgâhı
26. Çoban Çeşmesi (Yarımburgaz) Namazgâhı
27. Çoban Çeşmesi (Merdivenköyü) Namazgâhı
28. Çubuklu (Damat İbrahim Paşa) Namazgâhı
29. Eğrikapı Namazgâhı
30. Emetullah Hatun Namazgâhı
31. Esma Sultan (Kadırga) Namazgâhı
32. Erenköy (Edhem Efendi sokağı) Namazgâhı
33. Fazlı Paşa Namazgâhı
34. Hacı Evhad Namazgâhı
35. Hacı Mustafa (Selimiye) Namazgâhı
36. Halid Ağa (Haydarpaşa) Namazgâhı
37. Hamdullah Paşa Namazgâhı
38. Harem İskelesi Namazgâhı
39. Haseki Sultan (Yılanlı Ayazma) Namazgâhı
40. Hüsrev Paşa (Hasköy) Namazgâhı
41. Hüsrev Paşa (Çoban Çeşmesi, Yarım Burgaz) Namazgâhı
42. İç Erenköyü (Meşeli Bağ) Namazgâhı
43. İç Erenköyü (Meşeli Bağ) Namazgâhı (ayrı)
44. İbnülemin Ahmed Ağa Namazgâhı
45. İbrahim Ağa Namazgâhı
46. İmamzâde Edhem Ağa Namazgâhı
47. İshak Ağa Namazgâhı
48. Ihlamur Namazgâhı
49. Kabataş İskelesi (Çizmecibaşı) Namazgâhı
50. Kadırga Namazgâhı
51. Kadıköyü Köftüncü Sokak Namazgâhı
52. Kadıköyü (Kuyubaşı) (Mihrimah Sultan) Namazgâhı
53. Kadınlar Namazgâhı
54. Kalyoncular Baş Halifesi Ömer Ef. Namazgâhı
55. Karacaahmed Namazgâhı
56. Karlıçeşme Namazgâhı
57. Kayışdağı Namazgâhı
58. Kayış Mustafa Namazgâhı
59. Kefçe Dede Namazgâhı
60. Koca Mehmed (Münzevî) Namazgâhı
61. Kozyatağı Namazgâhı
62. Köftüncü sokak (Tayfur Ağa) Namazgâhı
63. Küçük Çamlıca Namazgâhı
64. Küçük Çamlıca Yolu Namazgâhı
65. Küçük Çiftlik Namazgâhı
66. Küçüksu Namazgâhı
67. Küçükyalı Namazgâhı
68. Kuleli Hasan Paşa Namazgâhı
69. Kuleli Mektebi Namazgâhı
70. Kuzguncuk-Beylerbeyi Namazgâhı
71. Lâdikli Ahmed Ağa (Kadıköy) Namazgâhı
72. Lâ'lîzâde Namazgâhı
73. Lüleci Hendek Namazgâhı
74. Maçka-Çeşmemeydanı Namazgâhı
75. Mahmud Bedreddin Ağa (Çizmeciler) Namazgâhı
76. Maltepe-Kartal Namazgâhı
77. Merdivenköyü (Bektaşi Tekkesi) Namazgâhı
78. Merdivenköyü (Nâzenin sokak) Namazgâhı
79. Millet Bahçesi Üsküdar (Ahmed Efendi) Namazgâhı
80. Mihrimah Sultan (Kuyubaşı Kadıköyü) Namazgâhı
81. Mühürdar Ahmed Efendi (Kadıköyü) Namazgâhı
82. Münzevî (Koca Mehmed) Namazgâhı
83. Murad Çeşmesi (Silivri) Namazgâhı
84. Nakşidil Vâlide Sultan Namazgâhı
85. Neş'et Ağa Namazgâhı
86. Okmeydanı Namazgâhı
87. Osman Ağa Namazgâhı
88. Otağtepe Namazgâhı
89. Paşabahçesi Namazgâhı
90. Paşalimanı Namazgâhı
91. Pîr Mustafa Paşazâde (Sultaniye) Namazgâhı
92. Rıhtım-Çayıryolu (Kadıköyü) Namazgâhı
93. Saka Baba (Eyüb) Namazgâhı
94. Saraçlar Çeşmesi Namazgâhı
95. Saraylı Nevnihal (Üsküdar) Namazgâhı
96. Sarı Hüsnü Namazgâhı
97. Sarıyer (Eski İskele) Namazgâhı
98. Selâmi Çeşme Namazgâhı
99. Selâmi Ali Efendi (Kısıklı) Namazgâhı
100. Selimiye (Mustafa Ağa) Namazgâhı
101. Serâsercibaşı Mustafa Ağa Namazgâhı
102. Servi burnu Namazgâhı
103. Seyyid Seyfullah ve Seyfeddin efendiler Namazgâhı
     (Molla Güranî, Seyyîd Ömer Mahallesi)
104. Seyyid Ömer Câmii Namazgâhı
105. Silivrikapısı Namazgâhı
106. Söğütlüçeşme Namazgâhı
107. Sultan Selim III. (Küçüksu) Namazgâhı
108. Sultan Tepesi Namazgâhı
109. Sultaniye Namazgâhı
110. Sultan II. Abdülhamid Namazgâhı
111. Sultan II. Ahmed Namazgâhı
112. Sultan IV. Mehmed (Büyük Çamlıca) Namazgâhı
113. Sultan IV. Mehmed (Küçük Çamlıca) Namazgâhı
114. Şaşkınbakkal (Kadıköyü) Namazgâhı
115. Şenlik Dede Namazgâhı
116. Şuhî Kadın Namazgâhı
117. Tahtakadı Kasım Paşa Namazgâhı
118. Tayfur Ağa (Acıbadem) Namazgâhı
119. Tavaşî Hasan Ağa Câmii Namazgâhı
120. Tophaneli Oğlu (Alâiyeli Mehmed Efendi) Namazgâhı
121. Toptaşı Namazgâhı
122. Turşucu (Hasköy) Namazgâhı
123. Vefa-Darülhadîs Namazgâhı
124. Yarım Burgaz (Çobançeşmesi) Namazgâhı
125. Yenişehirli Osman Efendi Namazgâhı
126. Yeşilköy (Abdülmecîd ) Namazgâhı
127. Yılanlı Ayazma (Haseki Sultan) Namazgâhı
128. Yılanlı Ayazma (Abdülmecîd) Namazgâhı
129. Yıldız Sarayı Namazgâhı
130. Ziştovî Ali Paşa Namazgâhı

Not: Bu liste alfabe sırasına göre tertîb edildiği için muhtelif isimleri olan namazgâhlar, başka namazgâhmış gibi mükerreren kaydedilmişdir. Aslında sayıları daha azdır.

Prof. Uğur Derman

Resim: 1 – Maçka civârında Bezmiâlem Namazgâhı

Resim: 2 – Taşkışla önündeki namazgâhın gravürü

Resim: 3 – Kabataş'taki namazgâhın yeri okla işâretlenmişdir