Uluslararası ve ulusal kurum ve kuruluşlar tarafından İslam iktisadı raporları yayımlanmaktadır. Bunlar, araştırma raporu, çalışma raporu, izleme raporu ve sair şekillerde olabilmektedir. Örneğin İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi'nin (İSEDAK) yayımladığı raporlar, Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi'nin bazı raporları (Yeşil Sukuk Çalışma Raporu gibi), TKBB tarafından yayımlanan raporlar, Dünya Bankası İslami finans bültenleri (Islamic Finance Bulletin), İslam Kalkınma Bankası Enstitüsü'nün (IsDBI) raporları, Islamic Finance News'in (IFN) raporları, Malezya'da İslami Finansal Hizmetler Kurulu'nun (The Islamic Financial Services Board, IFSB) raporları burada anılabilir. Bunlar içerisinde yıllık izleme raporlarının önemli yeri vardır. Benzer bir çalışma ülkemizdeki 2021 yılına ait genel iktisadi durum ve bununla birlikte İslam iktisadındaki gelişmeleri de içeren bir alan izleme raporu İlim Kültür Eğitim (İLKE) Vakfı'na bağlı İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM) tarafından 1 Haziran 2022'de yayımlandı. Bu yazıda raporda yer alan İslam iktisadı alanındaki bölümlerin kısa bir değerlendirmesine yer verilecektir.

İLKE Vakfı tarafından yayımlanan raporda Türkiye'de 2021 yılında İslam iktisadının genel durumu ve katılım bankacılığı ve sigortacılığındaki gelişmeler detaylı olarak ele alınmıştır. Rapora göre 2021 yılında İslam iktisadı ve finansı alanı olgunlaşmaya devam etmiştir. Kamu ve özel katılım bankacılığı faaliyetlerinin, tasarrufa dayalı finansal kuruluşlarındaki gelişmelerin, katılım sigortacılığındaki yeniliklerin ve alanı destekleyen diğer kuruluşların katkılarıyla büyümeye ve gelişmeye devam etmektedir. Büyüme oranı olarak katılım bankacılığı sektördeki rakiplerine göre daha hızlı büyümektedir. Yine katılım sigortacılığı da büyümesini sürdürmüş, faizsiz bireysel emeklilik fonları ve katılım cüzdan fonları yatırımcılara önemli getiriler sağlamıştır. 2020 yılında kurulan müdürlükler ve daireler 2021'de kurumsal yapılarını olgunlaştırarak faaliyetlerine başlamıştır. Yapılan yasal düzenlemeler ve yükseköğretimdeki program çeşitliliğindeki artış ile İslam ekonomisi ve finansı geçen yılda gücüne güç katmıştır.

Katılım Bankacılığı

Raporda yer alan 2021 yılı boyunca İslam iktisadı ve finansı alanındaki gelişmelerden bazılarını burada zikredebiliriz.

• TC Merkez Bankası bünyesinde Katılım Bankacılığı Müdürlüğünün kurulması.
• Faizsiz konut ve taşıt kanun teklifinin TBMM'de kabulü.
• Emlak Katılım'ın, Türkiye'nin ilk ortaklığa dayalı sukuk ihracını gerçekleştirmesi.
• Ziraat Katılım'ın, enflasyona endeksli ilk kira sertifikası ihracını gerçekleştirmesi.
• Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği mutabakat zaptının imzalanması.
• Faizsiz tasarruf sisteminin TBMM'den geçmesi.
• Sakarya Üniversitesi bünyesinde İslam iktisadı ve finansı lisans bölümü kurulması.
• Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi tarafından katılım finans sektöründe insan kaynağı potansiyelini artırmak amacıyla kapsamında "Katılım Genç Gelişim" sertifikasyon programının başlatılması.
• Bazı katılım bankalarının başarılarına ve aldıkları ödüllere de raporda değinilmiştir.

Halihazırda Türk bankacılık sektöründe 6 katılım bankası 1313 şube ile, tasarrufa dayalı finansman şirketleri ise 7 şirket ve 427 şube ile hizmetlerini sürdürmektedir. Bazı rakamsal verileri de söylemek gerekirse 2021 yılı ilk çeyrek finansal sonuçlarına göre, Vakıf Katılım 54 milyar ₺, ziraat Katılım 67 milyar ₺, Kuveyt Türk 93 milyar ₺, Türkiye Finans Katılım Bankası 60 milyar ₺, Emlak Katılım 15 milyar ₺ Türkiye ekonomisine nakdi ve gayrinakdi finansman sağladı. 2021 yılında da önceki yıla göre %79'luk bir artış yaşanarak 96 milyar TL'lik bir sukuk ihracı ile en yüksek sukuk ihraç hacmine ulaşılmıştır.

Katılım Sigortacılığı

Rapora göre Türkiye'de ilk tekafül şirketinin 2009 yılında kurulmasıyla çalışmaya başlayan katılım sigortacılığı 2021 sonu itibariyle mevcut sigorta sektöründe %5,2 paya ulaşmıştır ve 2023 yılı sonu itibariyle %15'lik paya erişmesi hedeflenmektedir. Türkiye'de faaliyet gösteren 12 katılım sigorta şirketi mevcuttur. Ayrıca katılım sigortacılığı sektörüne hizmet etmek üzere 2021 yılında Türk Katılım Reasürans A.Ş. kurulmuştur. 2021 yılında katılım sigortacılığı prim üretiminin %38'i zorunlu trafik sigortası, %22'si tarım sigortası, %14'ü oto kasko, %11'i yangın ve doğal afet sigortaları, %4'ü ise kaza sigortalarından oluşmuştur.

2021 yılı sonu itibariyle 4 tam katılım ile 8 pencere modelini benimseyen sigorta şirketi faaliyet göstermekteyken yeni yönetmelik gereği 2022 itibariyle pencere katılım şirketleri tam katılım şirketine dönüşmüştür. Hazine Müsteşarlığı nezdinde hazırlanarak 20 Eylül 2017 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren katılım sigortacılığı yönetmeliği mülga edilerek yerine Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu (SEDDK) tarafından 19.12.2020 tarihli ve 31339 sayılı Resmî Gazete'de "Katılım Esasları Çerçevesinde Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetlerine İlişkin Yönetmelik'' yayımlanmıştır. Ayrıca Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu bünyesinde katılım sigortacılığı faaliyetlerinin düzenleme ve denetleme faaliyetlerini yerine getirmek üzere "Katılım Esaslı Düzenleme Daire Başkanlığı" da kurulmuştur.

Eğitim ve araştırma faaliyetlerine bakıldığında ise hâlihazırda ülkemizde İslam iktisadı alanında 3 lisans, 15 yüksek lisans, 7 doktora programı bulunmaktadır. Ayrıca bir enstitü (MÜİSEF), 12 Uygulama Araştırma Merkezi, 5 özel araştırma merkezi, 6 adet ilmi dergi bulunmaktadır. Bütün bu çalışmalar İslam iktisadına ilginin her geçen gün arttığını göstermektedir.

2021 yılındaki bu gelişmelerle birlikte 2022 yılında da faaliyetlerini sürdürmektedir. Enflasyon problemine dayalı olarak yaşanan krizin etkileri ise bir sonraki yıl ancak gözlemlenebilecektir. İktisat Alan İzleme Raporu'nu hazırlayan İLKE vakfı ve İKAM yetkililerini tebrik ederim.

Prof. Dr. Murat Şimşek

Marmara Üniversitesi İslam Ekonomisi ve Finansı Enstitüsü (MÜİSEF)