Ülkemizde her sene sonunda çeşitli istatistikler yayınlanır. Bunlardan biri de o sene doğan çocuklara verilen isimler hakkındadır. Beşer senelik dönemlerde değişen isimler olmakla birlikte hiç değişmeyen isimler de yer alır.
Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamada 2020 yılında, en çok verilen erkek ismi Yusuf, kız ismi ise Zeynep imiş. Elif ve Defne ise Zeynep'ten sonra isimler. Sıralama, Asel, Azra, Eylül, Nehir, Eslem ve Asya şeklinde devam ediyor.
Son yıllardaki durum bu. Peki önceki yıllarda nasıldı?
Cumhuriyetin ilk dönemlerinde, yani 1923-1930 arasında doğan kız çocuklarına en çok verilen isimler, Fatma, Ayşe, Emine, Hatice ve Zeynep. Bu beş isim, 1990'lı yıllara kadar sıralaması değişmekle birlikte hep konulmaya devam etmiş. 1990'lardan itibaren liste değişmeye başlamış ve kız çocuklarına en çok verilen isim Merve olmuş ve Fatma, ikinci sıraya düşmüş. Büşra, Elif ve Kübra ise ilk beşe giren diğer isimler. Zeynep ise yedinci sıraya gerilemiş. 2000'li yıllara gelindiğinde Zeynep ilk sıraya yükselmiş ve onu Elif takip etmiş. Ecrin, Hiranur, Defne, Yağmur, Miray, Ebrar, Zehra ve Azra gibi isimler de onu takip etmiş.
Listelerden gördüğümüz kadarı ile, 2010'lardan sonra Fatma, Ayşe, Emine ve Hatice gibi isimler, çocuklara eskisi kadar çok konulmaz olmuş.
Ya Osmanlılar?
Osmanlılarda kız çocuklarına verilen isimlerin tutulduğu kayıtlar elimizde yok elbette. Ancak kadı sicillerinde ve tereke defterlerinde geçen isimlere bakılarak bir kanaat edinilebilir.
Hocam İsmail Erünsal'ın binbir emek ile çalışıp gün yüzüne çıkardığı tereke defterlerinden bahsettiği çalışmasında, terekelerde geçen isimler, geçme sıklıklarına göre listelenmiş. Listede yer alan ilk on beş ismi, kim olduklarını yanına ilave ederek nakledeyim:
Fâtıma: Hz. Peygamber'in "gözümün nuru" diye sevdiği torunları Hz. Hasan ve Hüseyin'in annesi olan kızı.
Ayşe: Hz. Peygamber'in hanımı, Hz. Ebûbekir'in kızı.
Hatice: Hz. Peygamber'in yaşayan tüm çocuklarının annesi olan ilk eşi.
Âmine: Hz. Peygamber'in annesi. Bizde daha çok Emine şeklinde geçer.
Zeynep: Hz. Peygamber'in kızının ve Hz. Peygamber'in, Hz. Fatıma ve Hz. Ali'den olan torunu, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'in kızkardeşi.
Rukiye: Hz. Peygamber'in kızı.
Ümmü Gülsüm: Hz. Peygamber'in kızının ve Hz. Peygamber'in Hz. Fatıma ve Hz. Ali'den olan torunun adı. Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'in kızkardeşinin adı.
Havva: İlk yaratılan kadın, Hz. Adem'in eşi ve insanoğlunun annesi.
Hanife: Hanefi mezhebinin kurucusu Numan bin Sabit'in kızı.
Züleyha: Hikâyesi, Kurân'ın en güzel kıssasında anlatılan kadın.
Râbia: Sûfîlerin öncüsü Basralı kadın mutasavvıf.
Safiye: Hz. Peygamber'in hanımlarından.
Habibe: Hz. Peygamber'in "Allah'ın sevgilisi" anlamında Habib isminin kadın için söylenileni.
Sâliha: İyi amel sâhibi, günah işlemekten kaçınan anlamında Sâlih'in kadın ismi olarak söylenileni.
Emetullah: Allah'ın hizmetkârı anlamında, IV. Mehmed'in eşi, II. Mustafa ve III. Osman'ın annesinin adı.
Ümmühan: Aslı, Ümmü Hanî'dir. Hz. Ali'nin kızkardeşi, Hz. Peygamber'in amcasının kızı.
Bu isimlerin sahiplerine baktığımızda ekseriyetinin Hz. Peygamber'in ailesi ve yakınları olduğunu görürüz. Şüphesiz Hz. Peygamber'in ailesindeki kadınların sayısı bu kadar az değildi ama ecdadımız, özellikle hem ehl-i beyt hem de Türkçe sesletime uygun olan veya uydurulan isimleri tercih etmiş. Üstüne, geleneğimizde aile büyüğü adını koymak gelince bu isimler asırlar boyunca kız çocuklarına konulagelmiş.
Bunlardan başka Dilbeste, Anber-sima, Gülbeyaz, Şehbaz, Mehcebin, Zülfisiyah, Hüsnüşah, Gülbuy, Mehpare, Hürrem, Bağ-ı cinan, Dildare, Def-i gam gibi isimler var ama bu isimler cariyelere sonradan verilen isimler. Câriyeler azad edildiğinde kendilerine yeni bir isim alarak hayatlarını sürdürüyorlar.
Zeynep: En sık konulan isim
Hem Osmanlılarda hem günümüzde en sık rastlanan isim Zeynep. İlginç olan durum 1990'ların sonuna kadar Osmanlılarda en sık kullanılan isimler neredeyse aynı iken 2000'lerle birlikte isimler değişmeye başlıyor.
Günümüzde, özellikle kültürlü ve eğitimli aileler kızlarına Osmanlılar döneminde verilen isimleri vermeye başladı. Eğer çift isim ise biri çoğunlukla geleneksel bir isim oluyor.
Son yıllarda Zeynep'in tekrar popüler olması sanırım her şeyi tüketerek yaşadığımız çağda tükenmeyen şeyleri aramaya başladığımızın bir işareti. Önümüzdeki yıllarda geleneksel isimlerin daha fazla konulacağını düşünüyorum.
Yoksa benim fazla iyimser olduğumu mu düşünüyorsunuz?
İsmail Güleç
