Yanlışta Israr mı? Üniversitelerin Bölünmesi Üzerine-1

TBMM Eğitim Komisyonundan geçen karara istinaden, Türkiye'de üniversitelerin bölünmesi konusu tartışılıyor. Ülkede seçim ortamı da olduğu için konu oldukça farklı yorumlanabiliyor.

Üniversitelerin bölünmesini gerektiren en önemli sebeplerden bir tanesi, aşırı büyümüş olmalarıdır. Bu büyüklük öğrenci sayıları, öğretim üyeleri sayıları ve fakülte, meslek yüksekokulu, enstitü ve araştırma merkezleri sayılarında kendisini göstermektedir.

Nitekim Türkiye'de bölünmesi planlanan üniversitelerin öğrenci ve akademisyen sayıları bu durumu göstermektedir. Bölünmesi planlanan üniversitelerin öğrenci ve akademisyen sayıları şu şekildedir:

	Üniversite	Öğrenci Sayısı	Öğretim Üyesi Sayısı	Öğretim elemanı başına düşen öğrenci sayısı
1	Gazi Üniversitesi	79.733	1.873	43
2	Selçuk Üniversitesi	95.456	1.231	78
3	İnönü Üniversitesi	41.976	784	54
4	Dumlupınar Üniversitesi	55.748	482	116
5	Sakarya Üniversitesi	89.580	1.007	89
6	Mersin Üniversitesi	44.849	767	58
7	Erciyes Üniversitesi	61.961	1.095	57
8	Karadeniz Teknik Üniversitesi	56.876	1.117	51
9	Sütçü İmam Üniversitesi	36.706	534	69
10	Anadolu Üniversitesi	3.023.194[i]	1.060	37[ii]
11	Süleyman Demirel Üniversitesi	83.682	1.036	81
12	Afyon Kocatepe Üniversitesi	45.429	581	78
13	İstanbul Üniversitesi	251.773[iii]	3.059	39[iv]

Kaynak: YÖK istatistikleri, 2018.

Tablo, üniversitelerin öğrenci sayılarının yönetilebilmenin çok üstünde rakamlara ulaştığını göstermektedir. Öğrenci sayısının fazlalığı üniversite yönetiminin eğitim kalitesini artırabilmesini zorlaştırmaktadır.

Ayrıca tabloda öğrenci sayılarındakinin büyümenin öğretim üyesi sayısıyla aynı orantıda gitmediği görülmektedir. Artan öğrenci sayılarına karşılık öğretim üyesi sayısı ise oldukça azdır ve dünyadaki başarılı ülkelerin oldukça gerisindedir. Nitekim OECD ortalamasına baktığımızda, dünya genelinde öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı 16 iken Türkiye artan üniversite ve öğrenci sayılarına rağmen öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı 51,9'dur. Dolayısıyla Türkiye'de ciddi düzeyde öğretim üyesi eksikliği söz konusudur.

YÖK'ün üniversitelerin bölünmelerini etkili bir şekilde yönetip eğitimin kalitesini destekleyecek şekilde hükumetten yeni öğretim üyeliği kadroları alması faydalı olur. Bu noktada doktorasını bitirip kadro bekleyen araştırma görevlilerine yeni kurulan üniversitelerde imkan sunulması da önemlidir. Böylece üniversiteler öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısında OECD ortalamasına doğru yaklaşabilir.

Nitekim başarılı üniversiteler sıralamasına bakıldığında bölünmek istenen üniversitelerin öğrenci sayısının çok arttığı açıkça görülmektedir. Times Higher Education'un dünyadaki başarılı üniversite sıralamasına göre en başarılı ilk on üniversitenin öğrenci sayıları tablodaki gibidir. Buna göre dünya sıralamasına girmiş en başarılı on üniversitenin ortalama toplam öğrenci sayısı yaklaşık 15.000'dir.

Başarı sıralamasına göre ilk on üniversite	Öğrenci Sayısı	Akademik Personel sayısı
Oxford	20.409	13.000[v]
Cambridge	18.389	1.687
California Institute of Technology	2.209	600
Stanford	15.845	2.219
Massachusetts Institute of Technology	11.177	1.914
Harvard University	20.326	2.400
Princeton University	7.955	1.250
Imperial College London	17.000	8.000[vi]
Chicago	13.525	2.843
ETH Zurich – Swiss Federal Institute of Technology Zurich	19.233	11.445

Kaynak: https://www.hotcourses-turkey.com/study/rankings/the-world-university.html

Öğrenci sayılarıyla beraber bölünmesi planlanan üniversitelerin fakülte, meslek yüksek okulu, enstitü ve araştırma merkezleri sayılarının ve çeşitliliğinin fazla olması araştırma ve eğitim başarılarını doğrudan etkilemektedir. Bölünmesi planlanan üniversitelerin halihazırdaki fakülte, enstitü, yüksekokul, mesleki yüksekokul ve araştırma uygulama merkezi sayıları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Üniversite	Fakülte Sayısı	Enstitü Sayısı	Yüksekokul sayısı	MYO sayısı	Arş. Uyg. Merkezi sayısı
Gazi Üniversitesi	20	7	9	8	160
Selçuk Üniversitesi	23	6	6	24	50
İnönü Üniversitesi	16	5	3	12	27
Dumlupınar Üniversitesi	10	4	5	17	25
Sakarya Üniversitesi	17	6	3	15	35
Mersin Üniversitesi	17	5	9	13	32
Erciyes Üniversitesi	18	7	3	11	40
Karadeniz Teknik Üniversitesi	17	7	4	13	29
Sütçü İmam Üniversitesi	11	3	5	10	20
Anadolu Üniversitesi	17	9	3	4	34

Bu tablo ise yapısal olarak etkili bir üniversite yönetiminin bu üniversitelerde gerçekleşebilmesinin çok zor olduğunu göstermektedir. Üniversite yönetimleri mühendislik, sağlık bilimleri, sosyal bilimler, yüksek lisans enstitüleri, meslek yüksekokulları ve araştırma merkezlerini yönetmek durumundadır. Sayı ve çeşitlilik bu kadar fazla olduğu bir durumda üniversiteleri eğitimin kalitesini arttırma ve araştırma hedeflerine odaklaşabilmeleri çok zordur. Türkiye'deki üniversite yönetimlerinin bu niceliksel büyüklükler altında insan kaynağı ve mali verimliliği analiz ederek, gerekli tedbir ve politikaları üretmeleri ve böylece etkili bir yönetim sergilemeleri çok zordur. Dünyadaki başarılı üniversiteler ile rekabet edilebilmesi için niceliksel olarak kapasitesinin makul ölçülere indirilmesi faydalıdır.

Üniversitelerin bölünmesinin zaman içinde kazanılmış itibar ve marka değerlerinin yitirilmesi şeklide olumsuz yönleri olabilir. Fakat dünyadaki ve Türkiye'deki daha önceki örnekler başarılı yönetildiği takdirde bu risklerin kaldırılabileceğini göstermektedir. Gelecek yazıda Dünya ve Türkiye'deki geçmiş örnekleri ile riskler, imkanlar ve yol haritası üzerinde durulacaktır.

Prof. Dr. Atilla Arkan

DİPNOTLAR

[i] Örgün: 39.091 Açıköğretim 2.984.103

[ii] Örgün öğrenci sayısı dikkate alınmıştır.

[iii] Örgün: 118.579 Açıköğretim 133.194

[iv] Örgün öğrenci sayısı dikkate alınmıştır.

[v] Toplam personel sayısı.

[vi] Toplam personel sayısı