Bir araştırmacı için en önemli husus kaynaklara istediği zaman ve istediği yerden ulaşabilmesidir. Bu imkân, dünyanın neresinde olursa olsun araştırmacının bulunduğu mekânı kütüphane yapmaya yeter. Bunun için bir bilgisayarı ve bağlanabileceği bir internet hattı olması kâfi.

Ancak internet tabanlı veri kaynaklarının artması aynı zamanda bir sorunu da beraberinde getirdi. Bilgi kirliliği. Bu kirlilik eğer araştırmacı tecrübeli değilse büyük hatalara neden olabilir. O yüzden yararlanılan sitelerin güvenilirliği önemli hâle geldi. Başkalarının yaptıklarını kopyalayıp yapıştırmayı marifet sayanların çoğaldığı bir zamanda sağlam kaynaklara ulaşmak için doğru ve güvenilir siteleri bulmak çok önemli.

İlk eşik: İSAM Kütüphanesi

Çok değil, bundan yirmi-yirmi beş sene öncesinde araştırma yaparken kütüphane kütüphane dolaşırdık. Özellikle süreli yayınları tarama bizim için büyük problemdi. İSAM Kütüphanesi kurulunca kütüphaneler arasında dolaşma işini kolaylaştırdı. Çünkü neredeyse işimize yarayan tüm dergileri bir araya getirmeyi başarmışlardı.

Bir konuyu çalışmaya başlamadan önce o konuda daha önce yazılmış çizilmiş ne varsa görmek gerekiyor. İSAM Kütüphanesinin bu imkânı sağlaması araştırmacıların işini çok kolaylaştırmıştı. Tatillerde yurdun dört bir yanından gelen araştırmacılar İSAM Kütüphanesi'ni mesken ederlerdi. Bunun ne kadar büyük bir imkân olduğunu o günleri yaşayanlar çok iyi bilirler.

İkinci büyük kolaylık süreli yayınların künyelerinin internet ortamına aktarılması ve kütüphaneye gitmeden tarama yapabilmek oldu. Önceden kütüphanede aylarca dergileri birer birer tarar, çalıştığımız konu ile ilgili makaleleri bulmaya çalışırdık. Bu taramayı internet üzerinden yapmak bizi kütüphaneye gitmekten kurtardı, zaman kazandırdı. Bunun bir sonraki adımı makalelerin de internet üzerinden verilmesi oldu. Bu sayede yirmi sene önce üç ayda yaptığımız işi şimdi gecenin bir vakti evimizden üç dakikada yapabiliyoruz. Bu arada dergipark'ı da zikretmeliyiz. O proje de araştırmacıların işini kolaylaştırdı, zaman kazandırdı.

İslam Ansiklopedisi'nin de internet üzerinden verilmesi yerimizden kalkmadan ansiklopedilere ulaşmamızı sağladı ve çalışmaları kolaylaştırdı. Sözlükler, dergiler ve ansiklopedilerin kurumlar tarafından internet üzerinde yayınlanması bizi, kütüphanelerimizin önemli bir bölümünü işgal eden kalın kitaplardan ikişer tane almaktan kurtardı. Çünkü büyük ve önemli sözlüklerden iki tane alırdık. Biri evde diğeri okulda olurdu. O kadar kalın kitapları her gün okula getirip götürecek hâlimiz yoktu ve çözümü iki tane almakta bulmuştuk.

Kitapların PDF'lerine ulaşmak ise gittikçe küçülen evlerimizde kitaplar için bulmakta zorlandığımız yer sorununu çözdü. Şimdi koca bir kütüphaneye küçücük bir odadan ulaşabiliyoruz.

İslam Düşünce Atlası

Kaynaklara ulaşmak sorunu çözülmüştü ancak onlardan daha fazla yararlanmanın da bir yolu olmalıydı. Sosyal bilimlerle uğraşanlar bir konu üzerinde çalışırken mecburen farklı disiplinlerden de yararlanmak zorunda kalır.

Kültür ve edebiyat tarihinde bir geleneğin ve düşüncenin gelişiminin ve seyrinin takip edilmesi çok önemlidir. Çalışılan bir metnin değerini anlamak için bu seyir ve gelişim içindeki yerinin tespit edilmesi gerekir. Bunun için de öncesini ve sonrasını da incelemek zorunda kalırız.

Ben şiirle ilgileniyorum, oradan örnek vereyim. Kemal Paşazâde hem alim hem şair. Onun şiirlerini mensubu bulunduğu ilmi geleneği bilmeden tam olarak anlamak ise mümkün değil. Çünkü şiirlerinde sıkça telmihlerde, göndermelerde bulunur ve benim bu göndermeleri anlamam için adresi bilmem gerekir. Kemal Paşazâde'nin hangi ilim ve kültür ikliminde yetiştiğini, kimlerden ders aldığını ve hangi ilmi geleneğe mensup olduğunu, o geleneğin ne olduğunu bana bir çırpıda tüm yönleriyle sunacak bir site bizi bambaşka noktalara götürecek. Bize bu imkânı sunan bir site var: İslam Düşünce Atlası.

Bu güzel hizmeti İbrahim Halil Üçer'in koordine ettiği bir grup araştırmacı, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.'nin destekleriyle, İlmî Etüdler Derneği'nde (İLEM) hazırlamış. Bugün her biri alanında önemli çalışmalara imza atmış Türkiye'nin önde gelen İslam düşünce tarihi araştırmacılarının çalışmaları daha önce görmediğimiz bir işbirliği ile hizmete sunulmuş. Bilgilerin bir araya toplanması kadar önemli olan bir diğer husus o bilgileri kullanıma sunabilmektir. Bunun ise iki yönü var. İlki kullanım kolaylığı, diğeri göze hoş gelmesi. Bu siteyi hazırlayanlar değerli hocalarımızın çalışmalarını tasarım uzmanlarının çalışmaları sonucu göze hoş gelecek şekilde sunmuşlar. Yazılımcılar ve harita mühendislerinin de katkısıyla kullanımı kolaylaştırmışlar. Böylece ortaya muazzam bir proje çıkmış.

Atlas'ta, başlangıcından günümüze kadar yazılmış İslam düşüncesine dair ne varsa kesintisiz, dinamik ve bütüncül olarak verilmiş. Bu bize İslam'da düşünce tarihinin hangi alimler tarafından nasıl bir seyir takip ettiğini gösteriyor. Ben bu sayede Kemal Paşazâde'nin bu seyirde hangi noktada olduğunu görebiliyorum.

Hazırlayanlar bence çok önemli bir şey daha yapmışlar. Dönemlendirme ve dönemlerin isimlendirmesi. Mevcut müktesebata bakarak yapılan dönemlendirmeBatı'dan alınan ödünç dönemlendirmenin zincirinden bizi kurtarıyor. Bence bu iş, zihinlerimize vurulan bir prangadan kurtarıp düşüncemizi özgürleştirmek için zemin oluşturduğu için kendi İHA'mızı ve SİHA'mızı yapmak kadar önemli.

Her dönem, bilgin, şehir, kurumlar ve mimari eserler üzerinden düşünce tarihindeki yeri, gelişmelere katkısı bakımından ayrı ayrı incelenmiş ve değerlendirilmiş. Bu da bize üzerinde çalıştığımız şair, bilgin veya düşünce adamının yetiştiği iklimi anlamamıza imkân sağlıyor. Bu imkân sayesinde çalışmamıza konu olan nesneyi bütüncül olarak idrak edebiliyoruz. Bunun sonucunda da daha kapsamlı değerlendirmeler yapabiliyoruz. Bilgi grafikleri (info), kapsamlı haritalar ve tablolar ise büyük resmi daha iyi görmemizi sağlıyor.

Dikkatimi çeken bir hususu zikretmeden geçemeyeceğim. Türkiye'de sosyal bilimler alanında çok önemli bir işlevi olan fevkalade önemli bir projenin bir sivil toplum örgütünde bir belediye tarafından desteklenerek hayata geçirilmesi. Sayıları iki yüzü aşan üniversitelerimizin kıyısından köşesinden bu projeye destek vermemesi ne acı.

1980'lerin başında kurulan İslam Ansiklopedisi ile başlayan bilginin kullanımı ve yaygınlaşması çalışmalarına yeni bir soluk getiren ve farklı bir noktaya taşıyan İslam Düşünce Atlası hazırlayanları tebrik ediyorum. Keşke imkan ve vakit bulabilsem ve Türk Edebiyatı Atlası'nı hazırlayabilsem.

İsmail Güleç