30 Eylül Cumartesi günü İstanbul Cankurtaran Öğretmenevi'nde Mehmet Akif İnan Vakfı ve İstanbul Medeniyet Üniversitesi iş birliğiyle "Ortaokul Öğrencileri için Kitap Okuma Listesi Önerisi Çalıştayı" düzenlendi. Akademisyenler, çocuk kitapları yazarları, çocuk kitapları editörleri, çocuk kitapları yayımlayan yayınevi sahipleri ve öğretmenlerin bulunduğu 30 katılımcı gün boyu ortaokul öğrencilerinin okuması gereken kitapları tartıştılar. Konuyu merak edenler için, çalıştay tutanaklarının deşifre edildikten sonra kitaba dönüştürülüp kamuoyu ile paylaşılacağı bilgisini hemen vereyim.

Bu tip organizasyonlarda genellikle çağrılan isimler üzerinden bir tartışma yürütülür. Davetliler üzerinden mesele kişiselleştirilir ve toplantının amacı ve sonuçları yerine katılımcılar tartışılır. Ülkemizde çocuk kitapları yazarı, öğretmen, editör, yayıncı ve akademisyenlerin hepsini davet edip tartışmanın bir anlamı olmayacağına göre tartışılması gereken konu katılımcıların konu ile ilgisinin olup olmaması ve temsil ettiği meslek grubunu gerçekten temsil edip etmediği olmalı. Çalıştay olduğu için katılımcı sayısı sınırlı tutulmuştu. Bu açıdan bakıldığında her bir katılımcının özellikle taranıp seçildiği belli oluyordu. Toplantıyı düzenleyenlerin otuz katılımcıdan sadece beşini tanıyor olması, diğerleriyle orada tanışması bu konuda gösterilen hassasiyetin bir diğer göstergesi olarak kabul edilebilir.

Çalıştayda tartışılan konu önerilen kitap listeleri idi. Çalıştayın amacı da çocuklarını millî ve manevi değerlerle tanıştırmak ve o değerlerle yetiştirmek isteyen ailelere ve öğretmenlere bir liste hazırlayıp sunmaktı. Kimi özel okullar ile sivil toplum örgütlerinin hazırladıkları listeleri biliyoruz. Çalıştay öncesinde birden çok şubesi bulunan ve kitap listelerini internet sayfalarında açık biçimde paylaşan özel okullar ile ortaokul öğrencilerinin okuma durumlarıyla ilgili bilimsel çalışmalardan alınan kitaplar bulunma sıklıklarına göre sıralanıp bir anket ile öğretmenlere sorulmuştu. Çalıştayda bu anketin sonuçları da katılımcılar ile paylaşılıp tartışıldı. Tartışmalar sonucunda 9-13 yaş grubu öğrencileri için bir kitap okuma listesi hazırlamanın çok güç olduğu ve bunun yerine daha esnek ve dinamik bir yol izlenmesi tavsiye edildi.

Liste hazırlamanın güçlükleri konusunda şu görüşler ileri sürüldü.

1. Türkiye'de yılda 17 bin çocuk kitabı yayımlanıyor. Bu kadar kitap arasından kitap seçmek pek kolay değil.
2. 9-13 yaş grubu her ne kadar ortaokul denilse de çocukların gösterdiği gelişim ve değişim bakımından en zor yıllar. Aslında bu yaş gruplarının her bir yaşını ayrı ayrı düşünmek gerekir. Çünkü çocuklar bu yaşlarda iken her sene çok farklı değişimler göstererek büyüyorlar.
3. Bu yaş grubundaki çocuklar duygu aşamasında oldukları için daha çok onların duygu dünyasına hitap edecek kitaplar tercih edilmeli, bilgi veren ve ideolojik yönlendirme yapan kitaplar değil.
4. Bu yaş gruplarında kız ve erkek çocuklarının gelişimi farklı olduğu gibi ilgi ve eğilimleri de farklı. Dolayısıyla hepsine hitap etmek oldukça güç.
5. Çocukların gittiği okullar, okulların bulundukları semtler, hatta sınıflar ve aynı sınıftaki öğrenciler bile farklı oldukları için bırakın tüm çocukları aynı sınıftaki çocuklara bile ortak bir liste belirlemek çok güç. Güç olduğunu söylediğimiz şeyin liste belirlemek olmadığını, çocuklara okutmak olduğunu hatırlatayım.
6. Mevcut listelerdeki kitaplara erişim iki bakımdan güç. İlki ülkenin istenilen kitapların her köşesinde bulunmaması, ikincisi de her ailenin istediği kitabı alacak maddi imkanlara sahip olmaması.
7. Liste hazırlamak bir yanıyla işleri kolaylaştırırken bir yanıyla da sınırlıyor.
8. Okunacak kitaplarda bir çeşitlilik olmalı. Sadece hikâye ve roman değil, siyer, peygamberler tarihi, matematik, fizik, doğa, hayvanlar, bilim, felsefe, tarih konularında olması gerekir.
9. Çocukların metinlere alışması ve iyi bir okur olması için biyografi, gezi, anı, mektup gibi farklı metin türlerinde olmasına da dikkat edilmeli.
10. Okul dışında çocukların muhatap oldukları bambaşka bir dünya daha var. O dünya, derslerle ilgili olmadığı bahanesiyle görmezden gelinmemeli.
11. Çocuklar özellikle çizgi romanlarla çok ilgili. Bu konu kesinlikle ihmal edilmemeli.

Tüm bu nedenlerden dolayı 9-13 yaş grubu öğrencilerine bir liste vermek yerine her okul, sınıf hatta öğrenci için yukarıda zikredilen konularda yazılmış kitaplar taranıp listeler oluşturulmalı. Bu gayretin nedeni ise çocuklara okumayacakları kitaplar vermek yerine okuyacakları kitapları aldırmak olduğunu bir kez daha ifade edeyim.

Sözlerimi biraz daha somutlaştırayım. Çocuklara Hz. Peygamber'in hayatını anlatan bir kitap okutmak istiyoruz. İlk olarak mevcut kitaplar tespit edilir. Daha sonra bu kitaplar uzman bir veya birkaç öğretmen tarafından okunur, içlerinden çocuklara en uygun olduğu düşünülen kitap bir veya iki kitap tespit edilir. Daha sonra fiyat ve erişime göre biri tercih edilir. Aynı konuda yeni bir kitap çıkar çıkmaz okunup değerlendirilir. Böylece liste güncellenmiş olur.

Okul, sınıf ve öğrenciye has liste hazırlamanın başlangıçta güç olacağını ve bir iş yükü getireceğini biliyorum. Ancak daha sonraki yıllarda bu iş yükü azalacak ve liste birkaç kitap ile güncellenecek. Bu konuda Bakanlık yetkililerine, idarecilere ve öğretmenlere büyük sorumluluk düşmekte.

Her şeyden önce ifade etmem gereken husus idarecilerin hiçbir bahane arkasına sığınmadan okullarında güncel bir kütüphane kurmanın yollarını aramak zorunda olduklarıdır. Bu konuda geçtiğimiz yıllarda önemli adımlar atılmış ve her okulda kitaplıklar kurulmuş ve kitaplar gönderilmişti. Ancak bunların yanında kütüphaneye özellikle öğretmenler tarafından öğrencilerin ilgisi de dikkate alınarak yeni kitaplar kazandırılmalı ve kitaplık her yıl güncellenmeli.

Bu konuda ailelerin yanıldığı bir noktaya dikkat çekerek yazıyı tamamlayayım. Liste hazırlamak demek çocukların o listedeki kitapları okudukları demek değil. Bir diğer husus çocuklarımıza kitap okutarak onları çok ahlaklı ve erdemli yapacağımızı zannediyoruz. Hiç şüphesiz kitapların da katkısı var ancak o yaş gruplarını en çok etkileyen şey sözleriyle ve davranışları uyumlu, ahlaklı ve erdemli öğretmenler ve ailelerdir.

Çocuklarımıza kitapları okutmamızın iki temel nedeni var. İlki okuma kültürü ve zevki kazandırmak, anlayışlarını ve idraklerini genişletmek. İkincisi ise kelime dağarcıklarını ve anlam dünyalarını zenginleştirerek lisede okuyacakları temel metinlere hazırlamak. Biz ne kadar güzel liste hazırlarsak hazırlayalım çocuklarımız okumadığı müddetçe bir anlamı olmayacak ve arzu ettiğimiz netice hasıl olmayacak.

Bu vesile ile böylesi önemli bir konuda çalıştay düzenleyen Mehmet Akif İnan Vakfı'nı tebrik ediyorum. Sa'yleri meşkûr olmasını ve maksatlarının hasıl olmasını Cenab-ı Mevla'dan niyaz ediyorum.

İsmail Güleç