Mehmet Akif Ersoy'un eser-i meşhuru Safahat'ın tamamının diğer Türk dillerine tercüme edilmediğini ve ilk tercümesinin geçtiğimiz sene sonunda Özbekçeye yapıldığını öğrenince çok şaşırmıştım. Bana daha önce Safahat'ın çevrilip çevrilmediğini sorsaydınız büyük ihtimalle "Çevrilmiştir herhalde" diye cevap verirdim. Şaşkınlığımın nedeni Safahat gibi bir kitabın seneler önce diğer Türk dillerine çevrilmiş olması gerektiğini düşünmem idi.
Şaşırdığım ve üzüldüğüm bir diğer husus ülkemizde Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK, Yunus Emre Enstitüsü, Türk cumhuriyetlerinde görev yapan kültür müşavirlikleri ve üniversitelerimizin Çağdaş Türk Lehçeleri gibi kurumlar dururken çeviri işinin TİKA gibi ülkemizin yurt dışında yüzünü ağartan bir kurum tarafından yapılması. Böylesine önemli bir kitabı 2022 ayında basan TİKA'nın üzerinden bir yıl geçmesine rağmen hâlâ tanıtmamış olmasının ve dağıtmamasının bilemediğimiz bir sebebi olmalı.
MÜTERCİM MİRAZİZ A'ZAM
Safahat'ı Özbekçeye Özbeklerin meşhur şairi Miraziz A'zam tercüme etmiş. Gazeteci ve yayıncı Miraziz A'zam (d. 1936), otuzdan fazla Türk şairin kimi şiirlerinin de aralarında olduğu yayınlanmış birçok şiir kitabı var.
Çocuklar için de şiirler yazan Miraziz A'zam'ın bir de Nasreddin Hoca fıkraları çevirisi bulunuyor. Tercüme işinin Türkiye Türkçesinden şiir çevirisi konusunda çok tecrübeli olduğu anlaşılan Miraziz A'zam'a tevdi edilmesi isabetli olmuş.
(Miraziz A'zam)
Miraziz A'zam ilk olarak Safahat'tan seçtiği şiirleri 2012 yılında Kiril harfleri ile yayınlamıştı. Daha sonra birkaç şiir daha ilave ederek 2015 yılında bu sefer Latin harfleriyle yeniden yayınladı. Bu yayından anlaşıldığına göre Miraziz Bey tercümeye devam etmiş ve Safahat'ın tamamını tercüme etmiş.
(2012 baskısı)
(2015 baskısı)
TERCÜMEDEN ÖRNEKLER
Tercümeyi merak edenler için birkaç örnek verelim. Miraziz A'zam, Safahat'ta olmamasına rağmen İstiklal Marşı'nı da tercüme etmiş ve kitap onunla başlıyor. Tercüme hakkında fikir vermesi bakımından ilk iki kıtasını aktarıyorum. Okurken Özbeklerin a'yı o ile yazdığı ve a ile o arasında bir sesle telaffuz ettiklerini, ş sesini sh, ç sesini de ch olarak yazdıklarını hatırlatayım.
Qo'rqma! So'nmas shafaqlarda suzayotgan gizil sanjoq,
So'nmasdan yurtim uzra tutayotgan eng so'ng o'choq
U mening millatimning yulduzidir, porlayajoq
O meniki, u millatim Mulki bo'lib qolajog!
Q'girma, qurbon bo'layin, chehrangni ey nozli hilol,
Qahraman irqimga bir kul… Ne bu shiddat, bu jalol?
Senga bo'lmas to'kilgan qonlarimiz so'ngra halol,
Haq deganinning, millatimning haqqi erur istiqlol
Kısa bir örnek de Safahat'tan verelim. Gölgeler kitabında yer alan Resmim İçin başlıklı bir dörtlük. Önce aslı sonra çevirisi.
Bir canlı izin varsa şu toprakta, silinmez;
Ölsen, seni sırtında taşır toprağın altı.
Ey gölgeden ümmîd-i vefâ eyleyen insan!
Kaç gün seni hatırlayacaktır şu karaltı?
Özbekçesi:
Bir jonli izing bo'lsa sshu tupraqda, o'chirilmas
O'lsang seni bag'riga olar tupraqning osti bir marta
Ey ko'lankadan vafo umidida yashab o'tgan ey banda
Qancha kun seni eslayajak seni shu sharpa?
Bir diğer örnek Halim Paşa'ya ithaf edilen Tebrik başlıklı şiir. Önce aslı:
Gökten ay parçası hâlinde, o rahmet güneşi,
İndi âfâka bu akşam, bu mübârek akşam.
Ebedî kandili yandıkça, Hudâ'dan dilerim,
Parlasın dursun o îman senin alnında, Paşam!
Sonra tercümesi:
Ko'kdan oy parchasi holinda u rahmet quyoshi
Tushdi ofogga bu oqshom, bu muborak oqshom.
Abadiy qandili yonganicha, Xudodan tilayman,
Porlab tursin u imon sening manglayingda, Poshom!
Çok gecikmiş de olsa Safahat'ı Özbekçeye tercüme edilmesinde emeği geçenleri tebrik ediyorum. Diğer Türk dillerinde yapılmış tercümeleri görmeyi temenni ediyorum. Kırgız şair Altınbek İsmailov'un Safahat'tan seçilen şiirleri tercüme ettiğini ve bugünlerde basılacağını öğrendim. İnşallah tamamının tercüme edildiği haberini de alırız.
Mehmet Akif sıradan bir şair, Safahat da sıradan bir şiir kitabı değildir. Bugüne kadar diğer Türk dillerine tercüme edilmemesi ise bizim eksikliğimizdir. Bizi bir nebze de olsa bu mahcubiyetten kurtaran TİKA yetkililerine tekrar teşekkür ediyorum.
İsmail Güleç
