İspanyol Hekim Michael Servetus teslis hakkındaki görüşlerinden dolayı John Calvin ve Katolik Kilisesi iş birliğiyle 1553'te Cenevre'nin merkezinde yakılarak öldürüldü. Daha yirmili yaşlarda Kutsal Kitap'ı incelemeye başlayan Servetus, geleneksel teslis doktrini, çocuk vaftizi ve asli günah anlayışı gibi inanca taalluk eden konuların hiçbirinin kutsal kitap temelli olmadığını ve bu meselelerin Hristiyanlıkta yanlış yorumlandığını ifade ediyordu. Hristiyanların geneli tarafından kabul edilen teslis öğretisinin de hatalı olduğunu savunuyor ve aslında Tanrı'nın "tek" olduğu üzerinde duruyordu. Ayrıca, Hristiyanlıktaki mevcut dinî anlayışın ve diğer teolojik kabullerin revize edilmesini önermekteydi. Servetus'un görüşleri vefatının ardından unutulup gitmedi, bilakis yazdığı eserler vasıtasıyla günümüze kadar gelmeyi başardı. Öyle ki bugün "Üniteryanizm" olarak bilinen hareket Servetus'u kendi kurucuları olarak kabul etmekte ve onun dini düşüncelerini kendilerine rehber edinmektedir. (5)
Resmi din anlayışına ters düşen görüşleri sebebiyle hem Protestanlar hem de Katoliklerce lanetlenmiş İspanyol hekim ve ilahiyatçıdır. Saygı duyulan bir ailenin çocuğuydu. On dokuz yaşından itibaren bir daha görmemek üzere İspanya'yı terk etmiştir. Yenilik duygusu, yatıştırılması imkânsız bir hareket ihtiyacı, tartışma ve tehlike zevki, onu şehir şehir dolaşmak zorunda bırakmış, nihayet karşılaştığı türlü fırtınalar kendisini boğmuştur.
Servet'nin doğumundan 18 yıl önce Araplar İspanya'dan çıkarılmıştı. Hoşa gitmeyen komşularının fevkalâde ahenkli lisanı, uzun zamandan beri Hristiyanlar arasında moda idi. Kurtuba Başpiskoposu "Ah! Bütün Hristiyanlar, kabiliyet ve değerlerini belirtebilmek için hâlâ sadece Arap dil ve edebiyatı öğreniyorlar." diyerek şikâyette bulunuyordu.
Su gibi Arapça konuşan ve okuyan Michael'in büyük hemşerisi Arnold, Arap tababetine ait bir seri eseri tercüme etmişti.
Michael Servet, mükemmel Arapçası ile hem İslamiyet'e hem de çeşitli bilim dallarına ait kitaplar okumuştu. Hak din olan İslâm'ın Hristiyanlığa karşı eleştirilerini çok iyi biliyordu ve sonradan bu konulara karşı çıkacaktı. Yine İbni Nefis'in kan dolaşımı ile ilgili kitabını iyice incelemişti.
Görüşlerini açıklıyor
1531 yılında Kutsal Üçleme Hataları Üzerine Yedi Kitap ve Hristiyanlığı Yeniden Kurma adlı kitaplarında tahrif edilmiş Hristiyanlığa karşı sert eleştiriler yönetti. Özetle diyordu ki:
- Üç tanrı inancı ve Hz. İsa'nın Tanrı'nın oğlu olduğu görüşü saçmadır. Bir ve yalın olan Allah vardır.
- Ruhlar, emr-i ilahidir (yani ilahi cevherden parçadır.)
- Hz. İsa asla tanrı olmayıp, aynı Müslümanlıktaki Hz. Muhammed gibi Allah ile insanlar arasında elçidir.
- Engizisyona karşı çıkılması gerekir.
- Müslümanlar da kurtuluşa erenlerdendir.
Savunduğu görüşlerinin Müslümanlıktan ilham almış olduğu belliydi.
Kan dolaşımını yazdı
Servet, 1538'de tıp öğrenimine başladı. 1553'te yazdığı Hristiyanlığı Yeniden Kurma adlı kitapta, ruh ile yeniden doğuş arasındaki ilişkiden söz ederken, nedense farkında olmadan kanın akciğerlerdeki dolaşımını da açıklamıştı. Çünkü İbni Nefis'in kitabından okumuştu ve konunun bilindiğini zannederek yazmıştı. Fakat kaynak belirtmediğinden, kendisinin keşfi zannedildi.
Servet yakılıyor
Servet'in yazdıkları skandallara sebep oldu. Engizisyon harekete geçti ve peşine düştü. Mahkeme sırasında kaçtığından, Katolik yetkililerce temsili olarak yakıldı.
Sonunda Cenevre'de bulunduğu sırada, kendisi gibi din reformcusu olan Calvin'in ihbarıyla yakalandı. Calvin, idamını istedi. Zindanda kolik ile bir kırıktan mustarip iken "Ayrıca maddi sefaletimi belirtmekten utanıyorum." diyen Servet, üstelik pireler tarafından yarı yarıya yenerek bedenen bitmiş, değiştirecek bir gömlekten mahrum, lime lime olmuş elbiseler içinde, inandığı dava uğruna Calvin'e meydan okudu. Türlü işkencelerden sonra, kendini savunmasına da izin verilmeden yakıldı.
İslâm kaynaklarını incelerken Müslüman olduğu ve Hristiyanlığın tahrif edilmiş görüşlerine bu yüzden karşı çıktığı iddia edilmektedir.
Prof. Dr. Sefa Saygılı
KAYNAKLAR
(1) Filozoflar Ansiklopedisi. Cilt 4. Cemil Sena. Remzi Kitabevi, 1976.
(2) Avrupa'nın Üzerinde Doğan İslâm Güneşi. Dr. Sigrid Hunke. Bedir Yayınları, 1998.
(3) Ana Britannica Ansiklopedisi. Cilt 19.
(4) İlim ve Din. Prof. Dr. İrfan Yılmaz ve Ark., 1998.
(5) Teslis Karşıtı Bir Hıristiyan Michael Servetus. Talha Fortacı. Kabalcı Yayınları, 2023.
