Arama
Çağları aşan deha: Katip Çelebi'nin ilmi başarıları
Osmanlı'nın en önemli bilim insanlarından Katip Çelebi, anlatılanların çok daha ötesinde olan bir isimdi. Hayatı boyunca yeni fikirler üretmenin yanında, yaşadığı toplumu anlamaya çalıştı. Batı'da İslam araştırmaları yapan herkesin müracaat ettiği, temel başvuru eserleri kaleme aldı. Sizler için, Katip Çelebi'nin ilmi başarılarını derledik.
📌 Kâtip Çelebi'ye göre âlimler saygın bir sınıfı oluşturur ve adeta vücuttaki kana benzer.
📌 Kendi kültür ve ilim dünyası ile sınırlı kalmayıp Osmanlı Devleti'nde Batı kaynaklara başvuranların öncüsü olan Katip Çelebi, Aristo'nun felsefe şerhi, Meteora kitabının bazı bölümlerini, Jovans'ın Theatrum Orbim Terrarum eserini, Philippus Cluverius'un eski ve yeni coğrafya kitaplarına giriş eserini de Türkçeye kazandırdı.
📌 17. yüzyıl Osmanlı ilim ve kültür hayatına adeta damgasını vuran Katip Çelebi, Türkiye'de olduğu kadar Batı dünyasında da büyük bir takdir ve şöhret kazandı. Franz Babinger onu Osmanlıların Süyuti'si olarak niteledi. Hilmi Ziya Ülken ise Katip Çelebi için "17'inci asır fikir tarihimizde Garba çevrilmiş düşünceyi hazırlayan sağlam realist görüşe sahip bir fikir adamımızdır" der.
📌 Kâtip Çelebi toplumu bir insan vücuduna benzetir:
"Eski tıp nazariyesine göre; kâinatta dört temel unsur olan anâsır-ı erbaa (hava, su, toprak, ateş) tarzında yaratılan insan vücudu da ahlât-ı erbaa denilen dört karışımdan oluşmaktadır: kan, sevda, balgam, safra. Bedenin sağlığını koruyabilmesi için bu dört unsurun belirli bir denge içinde bulunması gerekir. Birinin çoğalıp diğerlerinin azalması hastalığa yol açar. Toplum da büyük bir insan olduğuna göre o da dört unsurdan oluşmaktadır: Asker, Ulema, Tüccar ve Reaya sınıfı. Toplumun düzeni bu sınıfların dengede olmasına bağlıdır. Her ne kadar bu sınıfların kendi içindeki dengesinde hakiki bir ortalama tasavvur edilemezse de, düzenin bozulmaması için ölçünün belirli bir aralıkta olması gerekir."
(x) son - gerisi okunmayacak(x)
(x)📍 Katip Çelebi'nin çeşitli eserleri ile özellikle yaklaşık 15 bin kitap ve risalenin adı ve yazarının alfabetik olarak yer aldığı Keşfü'z-Zunun, Batı'da İslam araştırmaları yapan hemen herkesin müracaat ettiği temel başvuru eseri oldu.
(x)Tarih Alanında Eserleri
(x)📌Arapça Fezleke (Fezleket akvâl'l-ahyâr fi ilmi't-târîh ve'l-ahbâr): Katip Çelebi'nin tarih alanında en önemli eseri Arapça Fezleke'dir. 1642 yılında kaleme alınan eser dört bölümden oluşur.
(x)Eserde tarihin anlamı, konusu ve yararı anlatıldıktan sonra bu alandaki temel yapıtların bir bibliyografyası verilmiş, ardından da klasik İslam tarihçiliğine uygun olarak dünyanın yaratılışından 1639'a dek kurulan devletler ve meydana gelen önemli olaylar kısaca sıralanmıştır.
(x)📌Türkçe Fezleke: Arapça Fezleke eserinin devamı niteliğindedir. Osmanlı tarihini konu alan eser, 1592 yılından itibaren klasik İslâm tarih yazıcılığı geleneğine uyularak hadiseler sene tertibine göre anlatılmış ve her yılın sonunda o sene içinde ölen vezir, âlim, şeyh, şair ve ünlü kişilerin kısa biyografileri verilmiştir. Eser 1654 yılı başlarında sona ermektedir.
(x)📌 Tuhfet'ül-kibâr fi esfâri'l-bihâr: Kâtip Çelebi'nin en tanınmış yapıtlarından biri. Osmanlı denizcilik tarihi bakımından önemli bir eser. Osmanlı Devleti zamanındaki deniz savaşlarını ele alır. 1645'te başlayan ve yıllarca süren Girit Seferi münasebetiyle kaleme alınmıştır.
(x)📌 Takvîmü't-tevârih: Hz. Âdem'den 1648 yılına kadar olan tüm tarihsel olayları anlatır. Esere, Mehmet Şeyhî, İbrahim Müteferrika, Şemadanî-zade, Ali tarafından zeyiller yazılmış ve eser İbrahim Müteferrika tarafından ilk iki zeyli ile birlikte basılmış, Farsça, Arapça ve batı dillerine çevrilmiştir.
(x)📌 Tarîh-i Frengi tercümesi: Paris'te yayınlanan Chronique de Jean Carrion adlı eserinin tercümesidir. Katip Çelebi bu tercümeyi Fransız mühtedisi Mehmed İhlâsî ile birlikte çevirmiştir. Mütercimler bazı ilâveler ve zeyiller de yapmışlardır. Şinâsi tarafından Tasvîr-i Efkâr'ın bazı sayılarında kısmen yayımlanmıştır. Kâtip Çelebi bu çeviriye yaptığı eklerde Kânunî Sultan Süleyman'dan ve Müslümanların İspanya'dan çıkarılışından da bahsetmiştir. Bu eserin nüshası Konya'da İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi'ndedir.
(x)📌 Tarîh-i Kostantaniyye ve Keyasire (Revnaku's-saltana): İslam'ın yayılmasından, Bulgar Devleti'nin çöküşünden, Bizanslılardan, Selçuklulardan, Haçlı Seferleri'nden, İstanbul'un su yollarından, yangınlarından, zelzelelerinden bahsedilir.
(x)📌Düstûrü'l-amel fi ıslâhı'l-halel: Kâtip Çelebi'nin tarih felsefesini ve toplum görünüşünü açıklaması bakımından önemli olan bir eserdir. Kısa kısa dört bölümden oluşan bu küçük risalede İbn Haldun'un etkisi açıkça görülür.
(x)📌İrşadü'l-Hıyâfâ ila Tarihi'l-yunun ve'r-Rûm ve'n-Nasârâ (Yunan ve Hıristiyan Târihi Hakkında Doğrulukları Gösterme): İslâm tarihlerinde Avrupa ülkeleri hakkındaki eksiklik ve yanlışlıkları telâfi için yazılmış küçük bir kitaptır.
(x)📌 İrşadü'l-Hıyâfâ ila Tarihi'l-yunun ve'r-Rûm ve'n-Nasârâ (Yunan ve Hıristiyan Târihi Hakkında Doğrulukları Gösterme) İslâm tarihlerinde Avrupa ülkeleri hakkındaki eksiklik ve yanlışlıkları telâfi için yazılmış küçük bir kitaptır.
(x)Coğrafya Alanında Eserleri
(x)📌Cihannüma: Katip Çelebi'nin en kıymetli eseri Cihannüma'dır. Çelebi, bu eserle daha büyük üne kavuştu. Coğrafi eserler arasında en önemlisi olan bu nadide eseri iki kez kaleme aldı.
(x)Birçok batı coğrafya kitabından yararlanarak hazırladığı Cihannüma, Osmanlıların dünyaya bakışlarını değiştirdi.
(x)📌 Levâmiu'n-nur fi zulmeti Atlas Minur: Levâmiu'n-nur fi zulmeti Atlas Minur, coğrafya bilimiyle Atlas kelimesini bütünleştiren ve coğrafya sahasında geliştirmiş olduğu projeksiyonu bugün bile kullanılan ünlü coğrafyacı Gerardus Mercator'un kısa adıyla Atlas Minor olarak bilinen meşhur Latince eserinin şerh-tercümesidir.
(x)Bibliyografik Çalışmaları
(x)📌 Keşfü'z-zunûn anil-esâmi ve'l-fünun: Katip Çelebi, Keşfü'z-zunûn'da, Cihânnümâ'nın iki bölümü bulunduğunu, birincisinin yalnız denizlerden, nehirlerden, adalardan ve ikinci bölümünde karalardan, alfabe sırasıyla, şehirlerden ve Hicret'in VII. (Miladî 15.) yüzyılından sonra keşfolunan ülkelerden bahsettiğini yazar.
(x)📌 Diğer eserleri ise şunlardır: Süllemü'l-vusûl ilâ tabakati'l-fûhûl, Câmi-ul-Mütûn min Cüll-il-Fünûn, Mîzânü'l-Hakk fi ihtiyâri'l-ahakk, İlhâmü'l-mukaddes min feyzi'l-akdes, Tuhfetü'l-ahyâr fi'l-hıkem ve'l-eş'âr, Dürer-i münteşire ve gurer-i münteşire (Dağılmış İnciler ve Saçılmış Yıldızlar), Recmü'r-râcim bi's-sîn ve'l-Cim ( Sual ve cevap yoluyla şeytanı taşlama), Beyzâvi Tefsirinin şerhi, Muhammediyye şerh, Kanunnâme (1654-1655 yıllarında toplanmış bir kanun dergisi), Tütün Risalesi
(x)Müslümanların bilim dünyasını etkileyen coğrafi keşifleri