Arama
Çağları aşan deha: Katip Çelebi'nin ilmi başarıları
Osmanlı'nın en önemli bilim insanlarından Katip Çelebi, anlatılanların çok daha ötesinde olan bir isimdi. Hayatı boyunca yeni fikirler üretmenin yanında, yaşadığı toplumu anlamaya çalıştı. Batı'da İslam araştırmaları yapan herkesin müracaat ettiği, temel başvuru eserleri kaleme aldı. Sizler için, Katip Çelebi'nin ilmi başarılarını derledik.
📌Sağlık durumu kötüleşen Katip Çelebi, hastalığı sırasında tedavi yollarını öğrenmek amacıyla bir yandan tıp kitaplarını okurken bir yandan da manevi çareler aramak için havas kitaplarını inceledi.
📌 Katip Çelebi, 6 Ekim 1657 sabahı henüz 48 yaşındayken vefat etti. Zeyrek Camisi civarındaki kabristanda toprağa defnedildi.
📌 Ölümünden iki yıl sonra müsveddelerinin ve teliflerinin çoğunu satın alan İzzeti Mehmed Efendi'nin belirttiğine göre Katip Çelebi, himmet sahibi, iyi huylu, az konuşan, hâkim meşrepli bir insandı. Çiçek yetiştirmek gibi ince bir zevk ve meraka sahip Çelebi, katmer, salkımlı mavi sümbül başta olmak üzere çok çeşitli çiçekler yetiştirdi.
📌 Gerek hayat hikayesinden gerekse devrinin kaynaklarından aşırı derecede kitaba düşkün olduğu anlaşılan Katip Çelebi, en çok tarihi ve biyografik eserlerle meşgul olup, tarihi bir olayı aydınlatmak için birçok kitabı inceledi. Arapça Fezleke'sini yazarken elinden bin 300 eser geçti.
📌 Kâtip Çelebi, savaşlarda komutanların yaptıkları yanlışları onların tarih bilmemesine bağlayıp, devlet adamlarının ve iktidarda bulunanların bu alanda okuma yapmalarının çok önemli olduğunu vurgular. Ayrıca tarih yazarken duyguları bir yana bırakıp, tarafsızlığa bağlı kalmayı da savunur.
📌 "İnsan küçük bir evrene benzediği gibi, insanların bir araya gelmesiyle oluşan toplum da küçük bir insana benzer." diyen Kâtip Çelebi'ye göre toplum hayatı küçük bir kainat gibidir:
"Toplumu meydana getiren varlık olarak her bir insan küçük bir evren gibidir. Yani kâinatta her ne varsa insanda da ondan bir numune bulunur: güneşin ziyası, ayın nuru, gecenin zulmeti, havanın yumuşaklığı, suyun berraklığı, dağların yoğunluğu, aslanın yiğitliği, merkebin sabrı, domuzun hırsı, karganın tedbiri, tilkinin kurnazlığı gibi. İnsan ruh ve bedenden oluşan, kendisine akıl ve dil verilen, dışı beş duyu, içi ise Allah korkusu ile süslü olan bir bütündür. Kendisi hem bitkiye, hem hayvana, hem de meleğe benzer. Gıdalanıp büyümesi yönüyle bitkidir. İşitip hareket etmesi yönüyle hayvandır. Olayların hikmetini ve iç yüzünü bilmesi yönünden de melektir. Hangi yöne ağırlık verirse bunlardan biri olur. İnsanın ruhu beden ülkesini yöneten vali gibidir. Organları bu ülkenin tebaası gibidir. Beden ülkesinin merkezi kalptir. Akıl şefkatli ve iyi nasihat veren vezirdir. Öfke ise görünüşte öğüt veren ama gerçekte aklın galip gelmesini istemeyen münafık bir vezirdir. Hayal etme yeri insan ülkesinin hazinedarıdır ki, beynin ön kısmıdır. Beş duyu habercilerdir. Dil de tercümandır. İyi vezir olan akıl, haberleri doğru bir şekilde hazinedar olan beyne iletir, beyin de ruh valisinin ihtiyacı olduğunda kullanması için bunları saklar."
📌 Katip Çelebi tarih dışında coğrafya ile de ilgilendi. Batılıların ve Yunanların bu alanda İslam coğrafyacılarından ileride olduğunu belirterek bu eksikliği gidermek için Cihannüma'yı yazdı. Bu eser ilim çevrelerinin ufkunu açtı ve kendisinden sonra yazılacak eserlere zemin hazırladı.
📌 Katip Çelebi, coğrafyayı farklı bilimler ile birleştiren ilk isimdir. Örneğin şehirlerin oluşumlarını tarih, matematik, astronomiyle beraber açıklar.
📌 Kâtip Çelebi'ye göre âlimler saygın bir sınıfı oluşturur ve adeta vücuttaki kana benzer.
📌 Kendi kültür ve ilim dünyası ile sınırlı kalmayıp Osmanlı Devleti'nde Batı kaynaklara başvuranların öncüsü olan Katip Çelebi, Aristo'nun felsefe şerhi, Meteora kitabının bazı bölümlerini, Jovans'ın Theatrum Orbim Terrarum eserini, Philippus Cluverius'un eski ve yeni coğrafya kitaplarına giriş eserini de Türkçeye kazandırdı.