İlk felsefe sözlüğünün yazarı mütefekkir: İsmail Fenni Ertuğrul

İsmail Fenni Efendi'nin hayatı 📌Bulgaristan'ın Tırnova kasabasında 1855'te doğan İsmail Fenni Ertuğrul, ilk öğretimden itibaren İslami ilimler konusunda dersler aldı. 📌Yetenekli bir öğrenci olan Ertuğrul, henüz 15 yaşında iken güzel yazısı sayesinde devlet memuriyetine atandı ve muhasebe kaleminde çalıştı. ➡Görev esnasında hem muhasebe hem de musiki öğrenen Ertuğrul, Dede Efendi'nin talebesi Meytabzade'nin öğrencisi olan Cudi Efendi'den de musiki dersleri aldı. İlerde önemli bir bestekar olacak Ertuğrul, genç yaşında bu yeteneğinin temellerini attı. Yabancı kelimelere Türkçe karşılıklar bulmak için kurulan ilk cemiyet 📌Savaş, Ertuğrul'un dolu dolu geçirdiği gençlik yıllarını baltaladı. Osmanlı-Rus Savaşı ve Balkanlar'daki istilalar, Ertuğrul'un 20 yaşında başkent İstanbul'a göç etmesine sebep oldu. 📌Bir ilim merkezi olan İstanbul'da artık kendisini yeni bir yaşam bekliyordu. Bulgaristan'da olduğu gibi İstanbul'da da memuriyet hayatına devam eden Ertuğrul, daha sonrasında Fransa ile resmi yazışmaları yürütecek memurlar yetiştirme sebebiyle açılan lisan mektebinden mezun oldu. ➡Dil mektebinden mezun olduktan sonra döneminde çok revaçta olmamasına rağmen İngilizce eğitimi de aldı. İngilizce, Arapça, Farsça ve Fransızca olmak üzere dört dil öğrendi. 📌İlk gençlik yıllarında öğrendiği muhasebe alanı yaşamı boyunca Ertuğrul'a büyük katkılar sundu. Nitekim sonrasında Mâbeyn-i Hümâyun bütçesini hazırlayan komisyonda ve Şirket-i Hayriyye'nin hesaplarını inceleyen komisyonda da görev yaptı. Balkanların çehresini değiştiren savaş: 93 Harbi 📌Titiz, dürüst ve ahlaklı bir memuriyet hayatı sürdüren Ertuğrul, bu vasıfları sayesinde çevresi tarafından büyük takdirle karşılandı. ➡Hizmetlerindeki başarısı 'rütbe-i ûlâ sınıf-ı evvel' pâyesi, dördüncü dereceden Mecîdî ve üçüncü dereceden Osmanlı nişanı gibi nişanlarla ödüllendirildi. Osmanlı'nın üstün başarı alameti nişanlar 📌Yaşamı boyunca hangi görevde bulunursa bulunsun ihmal etmediği iki alan vardı: Felsefe ve musiki… İlmi çalışmalarına devam edebilmek ve daha fazla vakit ayırabilmek için memuriyetten istifasını şu şekilde anlatıyordu: 'Arzukeş olduğum mütaalaya vakit bulmak ve yazmaya başladığım bazı eserleri ikmale muvaffak olmak için tekaüdümü istida ettim.' 96 yıllık yaşamına birçok akademik eser, çeviri ve beste sığdıran #İsmailFenniErtuğrul, hiç kuşkusuz düşünce tarihimizin en önemli mütefekkirleri arasında yer alır. https://t.co/YfBIRPu0i7 — Fikriyat (@fikriyatcom) January 31, 2021 📌Emekli olmak, Ertuğrul'un için o çok arzu ettiği ilmi çalışmalarına odaklanabilme demekti. 38 yıl süren emeklilik sürecini, hayatının en verimli yılları olarak tanımlamak mümkündür. 📌Canlı Tarihler isimli hatırata 'Ben acizane 90 senelik ömrümü, ilme ve güzel sanatlara verdim. Doğu ve Batı düşünce alemini, bunların birleştikleri, ayrıldıkları ve birbirlerini şiddetle reddeder göründükleri noktaları inceledim. Eserlerimle, vardığım hakikatleri, bugünün ve yarının nesillerine anlatmaya çalıştım.' sözlerini kaydeden Ertuğrul, 29 Ocak 1946'da öldü ve Eyüp Sultan Mezarlığı'na defnedildi. 📌Hayatı boyunca hiç evlenmeyen Ertuğrul, vefat etmeden önce Cağaloğlu ve Büyükada'daki evleriyle, basılmamış eserlerini ve bütün kitaplarının basım hakkını Darüşşafaka'ya bağışlayarak ülkesine büyük bir hizmette bulundu. Ayrıca 9 bin 50 kitaplık kütüphanesini ise Beyazıt Devlet Kütüphanesi'ne bağışladı. Beyazıt Devlet Kütüphanesi tarihçesi 📌İsmail Fenni Ertuğrul'un kendi halinde, yalnızca çalışmalarına odaklanarak gözlerden uzak şekilde bir yaşam sürmesi; döneminde de birçok kişi tarafından tanınmamasına sebep oldu. Osmanlı'nın son şeyhülislamlarından Mustafa Sabri Efendi, böylesine kıymetli ve bilgili bir alimin varlığından ilerleyen zamanlarda nasıl haberdar olduğunu şu şekilde anlatır: 'Bizler, ne kadar kıymet bilmez insanlarız. Geçenlerde İsmail Fenni Efendi'nin (1855-1946) Maddiyyun Mezhebinin İzmihlali adlı bir eseri elime geçti. Kitabı bir solukta okudum. Çok şaşırdım ve hayran kaldım. Hâlbuki bu kitap, yeni bir kitap değil, ben yeni gördüm. İstanbul'da şeyhülislamlık yaptığım dönemde benim böyle bir zattan haberim bile olmamıştı. Adamcağız meğer ne kadar dolu ve değerli bir insanmış. Bildiği dört dilden orijinal metinlere ve ana kaynaklara ulaşmış, onları bütün detaylarıyla ve arka planlarıyla okumuş, anlamış, değerlendirmiş, hazmetmiş, tenkidini ve tahlilini yapmış. Bunca farklı ve değişik bilgiyi aklında, ruhunda ve kalbinde harmanlamış. Doğru ve yanlış, iyi ve kötü taraflarını ortaya koymuş. Memleketin şeyhülislamı olarak benim bile haberdar olmadığım böyle önemli bir kitabı, bu kadar da gerekli olduğu bir dönemde, acaba bizim memleketimizde kaç kişi okudu? Öldüğünde cenazesinde acaba kaç kişi bulundu? Beş para etmeyen madrabazlar, düzenbazlar, sahtekârlar eller ve başlar üstünde taşınırken, böyle gerçek değerlerimizin, asil ve nezih insanlarımızın kadir ve kıymetlerinin bilinmemesi ne kadar acı! Böyle değerli insanlarımız acaba ne zaman ve nasıl takdir edilecek?' (Hocamla Yıllarım-Ali Yakup Cenkciler'in İlim ve Fikir Dünyası) 📌II. Abdülhamid döneminde ve sonrasında arşiv tasnif vazifelerini icra eden Mahmut Kemal İnal, sanatçı hakkında 'Fenni Bey, halk ile karışmaktan beyhude laflarla vakit kaybından çekinen, daima ilim ile meşgul, tevazu ile meluf, müstakim, halim, selim, nazik, edepli, bir ehli kemaldir.' ifadelerini kullanır. ➡Peyami Safa da İsmail Fenni Ertuğrul'un unutulup gitmesine üzülen isimlerin başında gelir. Safa, 1960'da Tercüman gazetesinde 'İsmail Fenni kimdir?' başlıklı yazısında Türk düşünce tarihi için bu denli önemli olan bir ismin unutulup gitmesine dair duyduğu üzüntüleri dile getirir. 📌Felsefe alanında çalışmalar yapan Ertuğrul'un temel düşüncesi, materyalizmin reddi ve vahdet-i vücud anlayışının benimsenmesine dayanır. Tasavvufa duyduğu merak sayesinde 'üstadım' olarak varsaydığı İbni Arabi'den ilhamla eserler kaleme almıştır. ➡Ertuğrul, materyalizm felsefesinin yaygınlaşmaya başladığı döneminde fikirleriyle İslam düşmanlarına karşı büyük bir mücadele vermiştir. 📌Ruhçu ve maneviyatçı bir düşünceyi savunan Ertuğrul'a göre varlık; ebedi ve ezeli, bir olan Allah'ın ta kendisidir. Allah haricindeki diğer varlıklar ise O'nun sıfatlarının yalnızca bir görünüşüdür. 📌Ertuğrul'u pek çok mutasavvıftan ayıran yönü ise vahdet-i vücud felsefesinde Kur'an-ı Kerim ve hadis kaynaklı ilerlemesidir. Yazar, tasavvufun kaynağı olarak sunulan, Hint, Yunan ve İran menşeli fikirleri reddeder. ➡Çünkü Ertuğrul'a göre vahdet-i vücud, çoğunlukla aralarında büyük benzerlik varmış gibi sunulan ve dikte edilen panteizmden keskin çizgilerle ayrılır. Panteizmde tabiat bir ilah konumundadır. Nesnelerin doğasında geçicilik olduğu için tabiata bu denli kutsiyet atfetmek maddecilikten manaya geçişi ve asıl hakikate ulaşmayı engeller. Tasavvuf nedir? 📌Felsefede ahlak alanının da altını çizen Ertuğrul'a göre, sosyal bütünlüğü oluşturan olgu ahlaktır. 18. yüzyılın materyalist felsefecileri dini eleştirip tahrip etmeye çalışırken aslında toplumlardaki ahlak değerlerini de zedelemişlerdir. 📌Ahlaki prensiplerin benimsenmesini çok önemseyen Ertuğrul, çocuk eğitiminde ahlak ve terbiye şuuruna sahip bireylerin yetiştirilmesi üzerinde durur. ➡Ertuğrul, çocuk eğitiminde tamamen ebeveynin kontrolü ve gözetimi altında otomatiğe bağlamış bir yetiştirme tarzını kabul etmez. Çocukların kendi fikir ve isteklerini kontrol altına almaları gerektiğini düşünür. 📌Ertuğrul, filozof John Locke'ın da ifade ettiği gibi çocuğun zihnini boş bir levhaya benzetir. Önceleri iyi ve kötü, kavramları hakkında herhangi bir fikri olmayan çocuk, yaşı ilerledikçe güdülerine bağlı olarak yaşayacağı tecrübelere göre kendi rotasını belirler. 📌Rotasını belirlerken kendisine yardımcı olabilecek en önemli anahtar ise iyi ve doğruyu ayırt etmeye yarayabilecek terbiyedir. ➡Çocuk yalnızca ailesinin istekleriyle hareket etmeyi değil kendi iradesini kullanmayı öğrenebilirse, muhakeme yeteneği, aldığı terbiye ve ahlak öğretilerini yaşam pratiği haline dökebilmeyi en doğru şekilde gerçekleştirebilir. Mesnevi'nin çocuk edebiyatına katkısı 📌Felsefe alanında teknik bilgi ve konularla ilgilenen Ertuğrul, aynı zamanda sanata karşı çocukluktan gelen büyük bir sevgi besliyordu. 📌Musiki alanına özel bir ilgi duyan ve zengin bilgi birikimine sahip olan Ertuğrul, çocukluğundan itibaren tanburi Ali Efendi, kemani Aleksan Ağa, Hacı Faik Bey ve bestekar Şevki Bey gibi musiki üstatlarının öğrencisi oldu. ➡Beste yapmayı ölümüne kadar sürdüren Ertuğrul'un 200'den fazla şarkı, peşrev, semai ve saz semaileri bulunmaktadır. Musiki hakkındaki görüşleri 📌Yaptığı bestelerin yanında müziğin teorisiyle de ilgilenen Ertuğrul, birçok eserini Batı notasıyla yazdı. Batı musikisinde yer alan tekseslilik ve çokseslilik gibi konularda da yazılar kaleme aldı. 📌Ertuğrul, Batı musikisinin zenginliğini çokseslilikten ziyade sunulduğu mekanların ihtişamına bağlıyordu. Ayrıca musikimizin teksesli olduğunu kesinlikle reddeden Ertuğrul, musikimizdeki makam ve usullerin çok çeşitli olduğunu bu sebeple Batı müziğinden herhangi farkı olmadığını savundu. ➡'Yaz geldi, çiçeklerle yüzü güldü zemînin 📌İsmail Fenni Ertuğrul'un ilim hayatımıza sunduğu en büyük katkılardan biri ilk felsefe sözlüğü olan Lugatçe-i Felsefe'yi yazmasıdır. Eser, Latin harfleriyle yazılan ilk felsefe sözlüklerdendir. 📌Lügat, André Lalande'ın Vocabulaire technique et critique de la philosophie adlı eserinden faydalanılarak hazırlanmıştır. 📌Yazarın İslam düşüncesiyle ilgili yorumlarıyla teşekkül eden eserde, felsefi terimlerin alfabetik sırası Fransızca terminolojiye göre düzenlenmiştir. 📌Eserin mukaddimesinde Ertuğrul, öncelikle felsefe alanının öneminden bahseden cümleler kurar: ➡'Hâsılı felsefede mevzû-ı bahs olan mesâil o kadar umûmîdir ki hiç kimse bunlara karşı lâkayd kalamaz. Ve bunlar hakkında birer fikir hâsıl etmek ihtiyâcından vâreste olamaz.' 📌Eserinin yazılma amacını ise 'Kitâbın sûret-i te'lîfine gelince felsefeye müteallik Arabca ve Fransızca ba'zı âsârı mütâlaa etdiğim sırada ıstılâhât-ı felsefiyenin bu iki lisânda tesâdüf etdiğim mukâbillerini bir mecmûaya kayd etmişdim. Bunların bir hâl-i perîşânîde kalmasına ve sarf etdiğim emeğin bu vechile heder olmasına gönlüm râzı olmadı.' cümleleriyle anlatır. 📌İngilizce, Arapça, Fransızca ve Farsça'ya hakim olan Ertuğrul, karşılaştığı felsefe eserlerinin genellikle Arapça ve Fransızca olduğunu ve bunların karşılıklarını bir yere not ettiğini daha sonrasında ise bunların heba olmasına gönlü razı gelmediği için düzenlemek istediğini açıklar. Pek çok felsefe eserini gözden geçirerek içerisindeki kelimeleri alan Ertuğrul, topladığı terim ve kelimelerin sayısı bir yekun tutunca bunları sadeleştirerek daha kolay bir şekilde açıklanacak bir mecmua tertip etme kararı alır. ➡'Fransız ve İngiliz ve Arabî ve Fârisî lisânlarına âid olan kâmûslara mürâcaat ederek ve bunlarla te'mîn-i maksad mümkün olamadığı hâlde elfâzın ma'nâ-yı iştikâkîlerine nazaran birer ta'bîr bulmak sûretiyle mümkün mertebe ikmâl etmek üzere bu lugatçenin tertîb ve tanzîmine başladım.' 📌Ertuğrul, diğer lügatlerin hiçbirine geçmemiş, herkesin anlamayacağı felsefi kelimeleri ve toplumsal ilimlerle beraber ekonomiye dair birçok terimi eserine aldığını kaydetmiştir. İsmail Fenni Ertuğrul'un diğer eserleri şöyledir: ➡'Maddiyyun Mezhebinin İzmihlali' (Materyalizmin İflası ve İslam), ➡'Kitabı-ı İzale-i Şükuk' (Şüpheleri Giderme Kitabı), ➡'Vahdet-i Vücud ve Muhiddin-i Arabi', ➡'Küçük Kitapta Büyük Mevzular' (İman Suallere Cevaplar), 'Enver-i Hakikat' (Hakikat Nurları)' _____________________________________________ *** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo ------------------------------------------------------------------------------ Bilgi: Sitemizde ve sosyal mecralarımızda bulunan içeriklerimizi kaynak göstermek şartıyla paylaşabilirsiniz.

İlk felsefe sözlüğünün yazarı mütefekkir: İsmail Fenni Ertuğrul

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Arama

İlk felsefe sözlüğünün yazarı mütefekkir: İsmail Fenni Ertuğrul